227
زیدیه و حدیث امامیه

صدوق: او دو طریق به کتاب عمرو بن خالد ارائه می‌دهد که یکی از آنها به زید بن علی منتهی می‌شود. در طریق صدوق به کتاب زید بن علی، حسین بن علوان کلبی (ح ۲۱۰ق) را می‌بینیم که از محدثان زیدی اهل کوفه است. نجاشی وی را عامی و برادرش حسن را موثق‌تر از او معرفی کرده است.۱ رجال‌شناسان اهل سنت هم او را کذاب و جاعل معرفی کرده‌اند؛۲ ابن‌عدی پس از ذکر شماری از احادیث منکر و متروک حسین که بیش از همه دربارهٔ خوراکی‌ها و فضایل علی علیه السلام است، بیشتر احادیث این راوی پُرحدیث را جعلی ارزیابی می‌کند.۳ رجالیان زیدی، حسین بن علوان را استاد احمد بن عیسی بن زید بن علی علیه السلام و از محدثان زیدی معرفی می‌کنند.۴ نجاشی، ابوالجوزاء منبه بن عبداللّٰه را «صحیح الحدیث» وصف کرده است؛۵ اما شوشتری با بررسی احادیث او با این نظر مخالفت کرده و بر آن است که بیشتر روایاتش موافق با اهل سنت و مخالف عقاید امامیه است.۶ قضاوت شوشتری درست می‌نماید که ابوالجوزاء از زیدیه یا اهل سنت است؛۷ زیرا باآنکه رجالیان این

1.. نجاشی، همان، ص۵۲؛ طوسی باآنكه در هر دو كتاب رجالی‌اش از وی یاد كرده است، به جرح یا توثیق او اشاره‌ای ندارد؛ ر.ک: الفهرست، ص۱۰۸؛ الرجال، ص۱۸۵.

2.. ابن‌معین، تاریخ ابن‌معین بروایة الدوری، ج۲، ص۲۹۴.

3.. ابن‌عدی، الكامل فى ضعفاء الرجال، ج۲، ص۳۶۱.

4.. وجیه، اعلام المؤلفین الزیدیه، ص۳۷۴.

5.. نجاشی، همان، ص۴۲۱؛ به نظر می‌رسد علامه حلی با تأثیر از سخن نجاشی وی را «ثقه» معرفی می‌كند؛ ر.ک: حلی، خلاصة الاقوال، ص۴۲۹.

6.. شوشتری، همان، ج۱۰، ص۲۳۷.

7.. همان، ج۱۱، ص۲۶۴.


زیدیه و حدیث امامیه
226

حدیثی را که صفار در کتابش می‌آورد، حسکانی (۴۷۰ق) نیز با دو نقل متفاوت گزارش می‌کند؛۱ با این تفاوت که در نقل صفار افزودهٔ قابل توجهی وجود دارد که طبق آن زید بن علی با برخی از معتزله و عالمان هم‌عصرش بحث کرده است. از این اطلاعات برمی‌آید که احتمالاً صفار کتاب عمرو بن خالد را در اختیار داشته و ازاین‌روی نقلش از آن نسبت به منبع حاکم حسکانی کامل‌تر است. با این فرض این پرسش رخ می‌نماید که چرا صفار روایات دیگر عمرو را ذکر نکرده است. به نظر می‌رسد با وجود آنکه موضوع کتاب و روایات عمرو بن خالد با فصول و عناوین کتاب صفار همخوانی داشته است، کتاب عمرو در این دوره چندان معتبر به شمار نمی‌رفته است؛ ازاین‌رو صفار هرچند آن را در اختیار داشته، از آن احادیث بیشتری نقل نکرده است.

کلینی: وی تنها به شمار اندکی از احادیث عمرو بن خالد اشاره کرده است. اگر احادیث تکراری با طرق متفاوت را نیز محسوب کنیم تعداد آنها هشت روایت است. کلینی احادیث عمرو بن خالد را از سه راوی اخذ کرده که از آن میان روایات حسین بن علوان (راوی عمرو در طرق صدوق) بیش از دیگر راویان است.۲ در دو روایت راوی حسین بن علوان، همانند طریق صدوق، ابوالجوزاء

1.. حاكم حسكانی، شواهد التنزیل، ج۱، صص۴۳، ۴۴.

2.. سه روایت را ابان بن عثمان، و یك روایت را محمد بن سنان نقل كرده‌اند.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49992
صفحه از 575
پرینت  ارسال به