219
زیدیه و حدیث امامیه

در نتیجه می‌توان گفت همین یک طریقی هم که نجاشی برای کتاب سالم بن ابی‌حفصه ذکر کرده، گسسته و سست است؛ شاید از همین روی طوسی و صدوق بدان اعتماد نکرده و نادیده‌اش گرفته‌اند.

۲. عبداللّه بن زبیر رسان

طریقی که نجاشی برای کتاب النوادر عبداللّٰه ارائه می‌دهد، یکی از تکراری‌ترین طرق زیدیه برای نقل کتاب‌های راویان زیدی در رجال نجاشی است. عباد بن یعقوب اسدی رواجنی (۲۵۰ق) خود از زیدیه است که بسیاری از کتاب‌های زیدیه را در فهارس امامی روایت کرده است. علی بن عباس بن ولید (۳۱۰ق)، محمد بن حسین بن حفص خثعمی (۳۱۵ق) و محمد بن قاسم بن زکریا محاربی (۳۲۶ق) نیز چنین وضعیتی دارند و به واسطهٔ آنان کتاب‌های عمرو بن ابی‌المقدام، یحیی بن سالم فراء و احمد بن صبیح در منابع امامی روایت شده است.۱ معرفی و شرح‌حال این واسطه‌ها پس از این به‌تفصیل خواهد آمد. راوی پیش از نجاشی «محمد بن محمد»، نامی مشترک بین محمد بن محمد بن نعمان مفید (۴۱۳ق) و محمد بن محمد بن حسن بن هارون طحان کندی است؛ اما از مقایسهٔ اسناد۲ برمی‌آید که فرد دوم راوی مورد نظر است. ابن‌هارون کندی از اساتید باواسطهٔ نجاشی و مجهول است.۳

1.. ر.ک: نجاشی، همان، صص۲۹۰، ۴۴۴؛ طوسی، الفهرست، ص۲۳.

2.. ر.ک: نجاشی، همان، ص۷۸.

3.. تنها طوسی وی را در میان «آنان كه از ائمه روایتی ندارند» آورده و استاد ابن‌نوح معرفی کرده است (الرجال، ص۴۴۷).


زیدیه و حدیث امامیه
218

یک احتمال دیگر هم این است که یعقوب از نوادگان یا خاندان سالم بوده و کتاب را به ارث برده باشد. این احتمال از آن روی مطرح می‌شود که هر دو با عنوان «تمار» (خرمافروش) مشهور بوده‌اند.۱ پس می‌توان احتمال داد که این شغل خانوادگی آنها یا انتسابی باشد که در خاندان آنان باقی مانده است. یعقوب بن یزید در مجالس زیدیه نیز حضور داشته است و اکنون نیز در منابع زیدیه روایاتی به نقل وی موجود است.۲ اگر کتاب سالم را از کتاب‌های رایج نزد زیدیه بدانیم، احتمالاً یعقوب از آن مجرا کتاب را به شیوخ امامی منتقل کرده است.

عبداللّٰه بن جعفر حمیری راوی یعقوب نیز شیخ قمی‌هاست که بعد از سال ۲۹۰ق وارد کوفه شده است.۳ اگر حمیری پیش از این تاریخ سفری به عراق نکرده باشد، بعید است وی نیز یعقوب را که ۲۰ سال پیش از این درگذشته دیده باشد. این فرض وقتی تقویت می‌شود که می‌بینیم وی در قرب الاسناد خود هیچ نقلی از یعقوب بن یزید ندارد. پس به احتمال قوی حمیری نیز کتاب سالم را سماع نکرده و به وجاده نقل کرده است. احمد بن محمد بن یحیی عطار قمی (زنده در ۳۵۶ق) نیز با وجود تکرار نامش در طرق نجاشی و طوسی، ناشناخته و مجهول است.۴

1.. تنها در یكی از روایات كشی، از سالم با نسبت «تمار» یاد شده است (همان، ج۲، ص۵۰۹) و بسیاری از رجالیان شیعه معتقدند که سالم تمار همان سالم بن ابی‌حفصه است؛ برای مثال ر.ک: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۹، ص۱۵.

2.. ر.ک: ابوعبداللّه علوی، فضل زیارة الحسین، صص۷۵، ۷۷؛ ابوطالب هارونی، تیسیر المطالب فی أمالی أبی طالب، صص۱۲۷، ۵۱۲.

3.. نجاشی، همان، ص۲۱۹.

4.. تنها طوسی ذیل عنوان «آنان كه از ائمه روایتی ندارند» از وی نام برده و تاریخ سماع شیوخ امامی از وی را ۳۵۶ق ذكر کرده است (الرجال، ص۴۱۰).خویی پس از گزارش تلاش‌های متأخران برای توثیق او، آنها را به این دلیل که مبتنی بر حس نیستند، رد کرده است (معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۱۲۲).

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49833
صفحه از 575
پرینت  ارسال به