زیدی به دست می‌آید. اما از میان این گروه، تنها باید بر افرادی انگشت نهاد که از ایشان احادیث بسیاری در منابع امامی نقل شده است. در جریان بحث خواهیم دید که از میان این تعداد راوی زیدی نیز، تنها آنان‌ که صاحب کتاب هستند، بیشترین روایات را در منابع امامی دارند. ازاین‌رو «راویان صاحب کتاب زیدی» را که احتمالاً تأثیر بیشتری داشته‌اند، با تفصیل بیشتری بررسی خواهیم کرد. بااین‌حال فهرستی اولیه و بلند از راویان و محدثان زیدی تا قرن چهارم، که البته زیدی بودن برخی از آنها هم جای بررسی و بازبینی دارد، در ضمیمهٔ پایانی کتاب آورده‌ایم.

در مرحلهٔ دوم احادیث راویان زیدی را از کهن‌ترین کتاب‌های حدیثی امامیه استخراج می‌کنیم. در میان منابع حدیثی سدهٔ سوم بیش از همه المحاسن برقی (۲۷۴ق)، بصائر الدرجات صفار (۲۹۰ق)، التفسیر قمی (۳۰۷ق) و گاه قرب الاسناد حمیری (۲۹۰ق)، که روایات را با سند کامل نقل می‌کنند، به کار می‌آیند. در مقابل، منابعی همانند مقتل الحسین ابومخنف لوط بن یحیی (۱۵۷ق) و وقعة الصفین نصر بن مزاحم منقری (۲۱۲ق)، به رغم کهن بودن، چون سند کامل یا درخور اعتمادی ندارند، به کار استناد نمی‌آیند.

از کتاب‌های حدیثی سدهٔ چهارم، التفسیر عیاشی (۳۲۰ق) (با وجود افتادگی قسمت بیشتر سند در آن)، الکافی کلینی (۳۲۹ق)، هدایة الکبری اثر خصیبی (۳۳۴ق)، آثار قاضی نعمان مغربی (۳۶۳ق)، آثار صدوق (۳۸۱ق)، کفایة الاثر خزاز قمی (ح ۴۰۰ق) و آثار محمد بن جریر طبری شیعی (احتمالاً قرن پنجم) بیشترین کاربرد را برای بازیابی روایات زیدیه دارند. در آثار مربوط به سدهٔ پنجم، بیشتر مطالب بازگویی همان مطالب ذکرشده در کتاب‌های پیشین است. بااین‌حال گاهی در نوشته‌های مفید (۴۱۳ق)، کراجکی (۴۴۹ق) و طوسی (۴۶۰ق) اخبار و تحلیل‌های جدیدی یافت می‌شود. پس از سدهٔ پنجم تنها آثار درخور توجه از آن ابن‌طاووس (۶۶۴ق) هستند؛ زیرا وی به کتابخانه‌های بغداد و حلّه دسترسی داشته و گاه از کتاب‌ها و نسخه‌های بسیار کهن، که منابع امامی پیشین از آنها یاد نکرده‌اند، روایاتی از زیدیه با سندهای منحصربه‌فرد گزارش کرده است.

چهارم می‌زیسته‌ و به عصر صدور و تدوین روایات نزدیک بوده‌اند، خواهیم کاوید تا تأثیرات پیدا و پنهانشان را در متن و سند احادیث بیابیم.

این پژوهش در پنج فصل و یک خاتمه سامان یافته است. در فصل اول به تعاریف و مفاهیم کلی پژوهش می‌پردازیم. فصل دوم به شناسایی و معرفی راویان زیدی اختصاص دارد. در این فصل راویان صاحب کتاب از دیگر راویان متمایز شده‌اند. در فصل سوم طرق و اسناد کتاب‌ها و روایات راویان زیدی بررسی می‌شود. در فصل چهارم راه‌های نفوذ راویان و روایات زیدی به منابع امامی ارزیابی می‌شود. سرانجام در فصل پنجم تأثیر زیدیه را در روایات امامی به‌تفصیل بررسی خواهیم کرد.

در این پژوهش برای نشان دادن تأثیر زیدیه بر حدیث امامیه، به سراغ راویان و محدثان زیدی می‌رویم؛ چون می‌توان حدس زد که حدیث امامیه در دوران آغازین، یعنی عصر حضور ائمه علیهم السلام و ناقلان و راویان ایشان، از روایات راویان دیگر مذاهب بهره برده است. از سوی دیگر حدیث بیش از آنکه نزد متکلمان، فقها یا دیگر عالمان علوم اسلامی یافت شود، نزد محدثان است؛ به‌ویژه در مذهب زیدیه که کلام و حتی تا حدودی فقهش اتکای چندانی بر روایات ندارد.

پس از انتخاب راویان و محدثان زیدی، تحقیق را در سه مرحله پیش می‌بریم. در مرحلهٔ نخست آن دسته از راویان زیدی را که در منابع امامی حدیث دارند، شناسایی می‌کنیم؛ پس از آن، احادیث این راویان را از منابع امامی گردآوری و دسته‌بندی می‌کنیم. در این مرحله سند کتاب نقل‌شده از این راویان را با توجه به الفهرست طوسی و الرجال نجاشی بررسی و تحلیل خواهیم کرد. در پایان، متن این روایات را نیز به شکل موضوعی دسته‌بندی، و با منابع زیدی و اهل سنت مقایسه می‌کنیم. به این ترتیب مفاهیم و روایات زیدی راه‌یافته به منابع امامی مشخص می‌شود.

برای شناسایی راویان زیدی باید به سراغ منابع رجالی رفت. با تکیه بر منابع رجالی امامی و برخی کتاب‌های فرق‌نگاران همانند فرق الشیعة نوبختی و مقالات الاسلامیین اشعری، می‌توان فرقه‌های زیدی و پیروان آنها را شناسایی کرد. بر اساس این منابع و نیز کتاب‌های زیدیه و اهل سنت فهرستی طولانی از راویان و محدثان