207
زیدیه و حدیث امامیه

رسیده که تو طلاقی را که به غیر سنت انجام شود، صحیح نمی‌دانی».۱ البته در این روایات آشفتگی‌هایی دیده می‌شود که می‌تواند ناشی از نقل به معنا شدن این روایات، یا سستی آنها از اصل باشد.۲

در مواردی نیز پس از درگذشت یکی از ائمه، راویان زیدی به قصد خرده گرفتن و گاه تمسخر، دربارهٔ ادامهٔ امامت و مسئلهٔ رهبری پرسیده‌اند؛ چنان‌که از سالم بن ابی‌حفصه پس از وفات امام باقر علیه السلام، و از هارون بن سعد عجلی پس از فوت اسماعیل پسر امام صادق علیه السلام نقل شده است.۳

به‌هرروی در این دسته روایات موضع مخالف پرسش‌گر را به‌روشنی می‌توان تشخیص داد؛ ازاین‌رو گاهی امام به چنین پرسش‌هایی پاسخ نمی‌دهد،۴ و یا پاسخی غیرمتعارف می‌دهد که از آن با تعبیر «تقیه» یاد می‌شود. گفته‌اند همین گونه پاسخ‌ها سبب جدایی عمر بن ریاح از امام باقر علیه السلام و پیوستن او به بتریه شده است.۵

این پرسش‌ها را معمولاً فرق‌نگاران و رجالیان شیعی در سده‌های سوم و چهارم به مثابهٔ ماجراهایی تاریخی و علل شکل‌گیری فرقه‌های مختلف شیعی بازگو کرده‌اند؛ اما در سده‌های بعدی منابع روایی امامی با تقطیع این گزارش‌ها، بخشی از آنها را به عنوان حدیث منقول از امام نقل کرده‌اند. برای نمونه در روایتی طولانی در رجال کشی آمده است که عمرو بن قیس ماصر و چند تن از همفکرانش به قصد پرسیدن چهارهزار مسئله نزد امام باقر علیه السلام رفتند؛ اما پس از حضور در مجلس و پذیرایی امام از آنان با طعام، تنها از «حد الخوان» و «حد الکوز» (حکم خدا دربارهٔ سفره و کوزه) پرسیدند و با اعتراف به حق بودن خاندان پیامبر صلی الله علیه و اله از مجلس بیرون رفتند.۶ کلینی از این روایت تنها پاسخ امام به دو پرسش ماصر را آورده و حدیث را با نقل عمرو بن

1.. همان، ج۶، ص۵۷.

2.. برای نمونه روایت بالا را مقایسه کنید با: عیاشی، التفسیر، ج۱، ص۳۳۰.

3.. صدوق، كمال‌الدین وتمام النعمه، صص۲۲۹، ۶۵۷.

4.. برای نمونه ر.ک: كلینی، همان، ج۳، ص۱۶۱.

5.. كشی، همان، ج۲، ص۵۰۶.

6.. همان، ج۲، ص۴۸۳.


زیدیه و حدیث امامیه
206

زیادی از روایات قیس در فضایل علی علیه السلام، فاطمه علیها السلام و اهل‌بیت علیهم السلام آمده است. صدوق، مفید و طوسی نیز در امالی‌‌هایشان از روایات او استقبال کرده‌اند.۱ بیشتر این روایات در منابع زیدی پیشین همانند مناقب امیرالمؤمنین آمده‌اند و با همان اسناد زیدی به منابع امامی راه یافته‌اند.

زیدیان مخالف

در آغاز فصل اشاره شد که در منابع روایی امامیه، راویان زیدی همیشه ناقل حدیث نیستند؛ بلکه گاهی در جایگاه مخالف قرار می‌گیرند و امام سخنی خطاب به آنها یا درباره‌شان می‌گوید. چنین راویانی ممکن است صاحب کتاب و پرنقل، یا از راویان زیدی بی‌کتاب و کم‌روایت در منابع امامی باشند. راویانی چون حکم بن عتیبه، سلمة بن کهیل، سالم بن ‌ابی‌حفصه، ابوالجارود، عامر بن کثیر سراج، کثیرالنواء، هارون بن سعد عجلی، عمرو بن قیس ماصر و عمر بن ریاح از این دسته‌اند که به طور کلی یا آنها را در حال پرسش از امام می‌بینیم و یا سخنی از امام در تکذیب و لعن آنها می‌شنویم.

پرسش از امام

در بیشتر موارد فرد زیدی پرسشی، اغلب فقهی، مطرح می‌کند و امام بدو پاسخ می‌دهد؛ البته در بسیاری از این موارد چنین است که گویی پرسش‌گر پاسخ را می‌داند و تنها می‌خواهد بر تفاوت دیدگاه دو مکتب انگشت بگذارد و از چرایی حکم امام آگاه شود. برای نمونه عمرو بن قیس ماصر، که بیشترین مخالفت در روایات امامیه با او صورت گرفته است، از امام باقر علیه السلام دربارهٔ غسل میت می‌پرسد: «أخبرنی عن المیت لم یغسل غسل الجنابة».۲ یا عمر بن ریاح از همان امام می‌پرسد: «به من خبر

1.. صدوق، الامالی، صص۳۵۰، ۴۰۲، ۶۷۰، ۷۲۹؛ مفید، الامالی، ص۴۴؛ طوسی، الامالی، صص۱۵۴، ۲۲۸، ۳۵۳، ۳۹۶، ۴۴۶، ۶۱۵، ۶۳۸.

2.. كلینی، الکافی، ج۳، ص۱۶۲.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49898
صفحه از 575
پرینت  ارسال به