203
زیدیه و حدیث امامیه

می‌شود، اما به آنها احتجاج نمی‌شود. او نزد من محبوب‌تر از محمد بن عبدالرحمن بن ابی‌لیلی است؛ هرچند به حدیث هیچ یک از این دو احتجاج نمی‌شود».۱

باور زیدی

منابع زیدی به بیعت قیس با زید اشاره دارند۲ و فضایل‌نگارها، به‌ویژه در زیدیه، به‌وفور از روایات قیس بن ربیع یاد می‌کنند. تنها محمد بن سلیمان کوفی در کتاب مناقب الإمام أمیرالمؤمنین علیه السلام ۳۵ حدیث از او گزارش کرده است؛۳ البته هفت مورد از آنها تقطیع و تکرار روایات طولانی پیشین است. درخور تأمل است که راویان قیس در این روایات معمولاً یحیی بن عبدالحمید حمّانی و حسین اشقر هستند. صدوق برخی از این روایات را با اسنادی متفاوت از منبع زیدی آورده۴ و جالب آنکه مفاهیم زیدی این اخبار را حذف و تنها بخش‌های موافق با عقاید امامیه را گزارش کرده است.۵

قیس از امامان زیدی روایت دارد و حتی گاهی بی‌واسطه از زید بن علی علیه السلام روایت نقل کرده است.۶ وی از نفس زکیه و پدرش چندین روایت بازگفته۷ و در موارد زیادی نیز از محدثانی همچون ابوالمقدام ثابت بن هرمز،۸ سلمة بن کهیل۹ و کثیرالنواء،۱۰ که به بتری بودن شهره‌اند، روایت نقل کرده است.

1.. همان، ج۷، ص۹۸.

2.. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۱۰۱.

3.. برای نمونه ر.ک: محمد بن سلیمان كوفی، مناقب امیرالمؤمنین، صص۳۴، ۱۲۴، ۱۲۷، ۱۳۶، ۱۳۷ و....

4.. ر.ک: صدوق، الامالی، ص۶۷۰ و محمد بن سلیمان كوفی، همان، ج۱، ص۳۶۲؛ صدوق، همان، ۴۰۲ و محمد بن سلیمان كوفی، همان، ج۱، ص۳۰۱؛ صدوق، الخصال، ص۴۱۲ ومحمد بن سلیمان كوفی، همان، ج۱، ص۲۵۳.

5.. قس: صدوق، الامالی، ص۷۲۹ و محمد بن سلیمان كوفی، همان، ج۱، ص۱۲۷ كه مفهوم زیدی اهل‌بیت در نقل صدوق حذف شده است.

6.. ر.ک: بیهقی، السنن الكبری، ج۹، ص۹۱. همچنین قیس گفته است: «از زید بن علی شنیدم...»؛ ر.ک: ابن‌ابی‌دنیا، حسن الظن بالله، ص۱۱۷.

7.. ر.ک: عبدالرزاق صنعانی، المصنف، ج۱، ص۴۲۵؛ برقی، المحاسن، ج۲، ص۵۴۵.

8.. برای نمونه ر.ک: احمد حنبل، المسند، ج۱، ص۱۰۱؛ عقیلی، الضعفاء الكبیر، ج۱، ص۲۸.

9.. برای نمونه ر.ک: محمد بن سلیمان كوفی، همان، ج۱، ص۲۶۳؛ علی بن جعد، المسند، ص۳۰۸.

10.. ر.ک: محمد بن سلیمان كوفی، همان، ج۲، ص۵۳۳.


زیدیه و حدیث امامیه
202

بر دیگر علل ضعف او شده است. از سوی دیگر دوری گزیدن برخی محدثان برجستهٔ هم‌عصرش از او و بدنامی‌اش در نقل روایت سبب شده بود که راویانی ضعیف گرد او جمع شوند. از این قبیل راویان می‌توان به حسین بن حسن اشقر کوفی (۲۰۸ق) ۱ و یحیی بن عبدالحمید حِمّانی (۲۲۹ق)۲ اشاره کرد.

روایات ساختگی: ابن‌عدی در شمار روایات قیس به روایت «أفضل العبادة تَوقّع الفرج» اشاره می‌کند که سندی شاذ و منفرد دارد و تنها با یک طریق از قیس بازگفته شده است.۳ همو حدیث دیگری از قیس را گواه می‌آورد که تنها اهل نیشابور آن را روایت کرده‌اند.۴ همچنین گفته‌اند اسحاق بن ناصح بر قیس دروغ می‌بست.۵ شاید شهرت قیس به نقل روایات ضعیف و اقبال راویان ضعیف به او، زمینه را برای انتساب روایات ساختگی و غلوآمیز بدو فراهم کرده است؛ به‌ویژه آنان که از مذهب یا باور خاصی جانب‌داری می‌کردند و نیاز به پشتوانهٔ روایی برای اثبات حقانیتشان داشتند، روایات قیس را با افزوده‌های خود ترویج می‌کردند. هرچند در محافل نخستین حدیثی این روایات رواجی نداشت.

سخن ابوحاتم رازی تصویر روشن‌تری از جایگاه او ترسیم می‌کند. از او دربارهٔ قیس بن ربیع پرسیده‌اند و او گفته است: «قیس را چنین می‌شناسم که مردم به روایت از او علاقه و اشتیاقی ندارند.... به‌درستی هم او قوی و ثقه نیست؛ احادیثش نوشته

1.. حسین بن حسن اشقر کوفی متهم به غلو در شیعی‌گری و کذب است. گفته‌اند او روایاتی در بدگویی از ابوبکر و عمر برساخته است (عقیلی، همان، ج۱، ص۲۵۰). در اسناد منابع زیدی، و به‌تبع آن در منابع امامی، روایات بسیاری از او به نقل از قیس در فضایل علی علیه السلام، خاندان پیامبر صلی الله علیه و اله و قیام مهدی آمده است (برای نمونه ر.ک: فرات كوفی، التفسیر، صص۳۹۱، ۴۳۳؛ طبری، دلائل الامامه، صص۱۴۲، ۱۵۳).

2.. یحیی بن عبدالحمید حمانی متهم به حدیث‌دزدی است. وی از مخالفان عثمان بوده است (ر.ک: عقیلی، همان، ج۴، ص۴۱۳). حمانی روایات بسیاری از قیس بن ربیع نقل کرده و بیش از اشقر روایات قیس را به منابع زیدیه و امامیه آورده است. در مواردی نیز با واسطه از او روایت می‌کند (برای نمونه ر.ک: فرات کوفی، همان، ص۳۹۰). ازاین‌رو به نظر می‌سد او که شصت سال پس از قیس درگذشته است، شخصاً او را ندیده و روایاتش را به واسطهٔ اشقر از قیس شنیده است؛ اما به سبب ضعف آشکار اشقر، خودش یا راویان بعدی، اشقر را از اسناد حذف کرده‌اند.

3.. ابن‌عدی، همان، ج۶، ص۴۶.

4.. همان.

5.. ابن‌ابی‌حاتم رازی، همان، ج۲، ص۲۳۵.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49887
صفحه از 575
پرینت  ارسال به