1.. احمد بن حنبل، المسند، ج۵، ص۳۷۰؛ مفید، همان.

2.. ر.ک: عقیلی، الضعفاء الكبیر، ج۱، صص۲۳۷ به‌بعد.

3.. ابن‌عدی، همان، ج۲، ص۲۹۵. ابن‌عدی چنین تحلیل می‌كند که اشكالات شعبه بر همهٔ روایات حسن بن عماره وارد نیست؛ زیرا شعبه خود روایاتی از حسن بن عماره دارد و برخی روایات حسن با طرق دیگر پشتیبانی می‌شوند. به نظر می‌رسد اختلافات مالی و رقابتی در این تضعیف و تكذیب بی‌تأثیر نبوده است كه برخی را ابن‌عدی گزارش كرده است. ر.ک: همان، ج۲، ص۲۸۵.

1.. كشی و بسیاری دیگر وی و كثیرالنواء را مؤسس بتریه می‌دانند (ر.ک: كشی، همان). وی راوی چندین روایت فقهی از حكَم است؛ برای نمونه ر.ک: عبدالرزاق صنعانی، المصنف، ج۶، ص۳۳۶ و ابن‌ابی شیبه، المصنف، ج۴، ص۶۱۲).

2.. ابواسرائیل از راویان کوفی است که او را متهم به ضعف و اضطراب در نقل حدیث دانسته‌اند (بخاری، التاریخ الکبیر، ج۱، ص۳۴۶؛ اما قس: ابن‌ابی‌حاتم رازی، الجرح والتعدیل، ج۲، ص۱۶۶-۱۶۷). وی به دشمنی سرسختانه با عثمان شهره بوده است (ر.ک: ابن‌سعد، الطبقات الكبرى، ج۶، ص۳۸۰؛ عقیلی، الضعفاء الكبیر، ج۱، ص۷۶؛ ابن‌حبان، کتاب المجروحین، ج۱، ص۱۲۴). ابواسرائیل روایات فراوانی از حکم بن عتیبه در زمینهٔ فقه، سیره و فضایل امام علی علیه السلام به‌ویژه حدیث غدیر نقل کرده است (برای نمونه ر.ک: احمد بن حنبل، المسند، ج۲، ص۲۰۹ و ج۵، صص۳۷۰، ۴۰۵؛ ابن‌ابی‌شیبه، همان، ج۳، ص۵۵؛ محمد بن سلیمان کوفی، مناقب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۲۳۷؛ مفید، الارشاد، ج۱، ص۳۵۱).

3.. حسن بن عماره از راویان کوفی است که شعبة بن حجاج (۱۶۰ق) او را به‌شدت تکذیب کرده است (ر.ک: عقیلی، همان، ج۱، صص۲۳۷ به‌بعد)؛ زیرا به‌دروغ روایاتی را به نقل از حکم بن عتیبه نقل می‌کرده و گاهی روایات موقوف او را از طریق راویان غالی شیعه مانند یحیی بن جزار به امام علی علیه السلام می‌رسانده است. گفته‌اند او مردی ثروتمند بوده است و با حمایت مالی از حَکَم، که در فقر به سر می‌برده، او را وادار به سکوت در برابر نقل‌های بسیارش از او می‌کرده است (ر.ک: ابن‌عدی، الكامل فى ضعفاء الرجال، ج۲، ص۲۹۵).

4.. بخاری، التاریخ الكبیر، ج۱، ص۳۴۶. به نظر می‌رسد سخن و قضاوت ابوولید بنیان اصلی برای تضعیف ابواسرائیل نزد رجالیان بعدی است؛ چون معمولاً دلیل دیگری جز سخن ابوولید و مذهب فكری ابواسرائیل در رد وی و احادیثش ذكر نكرده‌اند. ابن‌ابی‌حاتم رازی، كه به طور كلی نگاه مثبت‌تری به محدثان شیعی دارد (و حتی گرایش او به تشیع و تفضیل علی گزارش شده است؛ ر.ک: ابن‌حجر، تهذیب التهذیب، ج۹، ص۳۰)، چندین توثیق و مدح از یحیی معین یا احمد حنبل برای ابواسرائیل ذكر می‌كند و با تعبیر متعادل‌تری احادیث او را دارای غلط و درعین‌حال غلوآمیز می‌داند؛ ر.ک: ابن‌ابی‌حاتم رازی، الجرح والتعدیل، ج۲، صص۱۶۶-۱۶۷.

5.. برای بدگویی ابواسرائیل از عثمان تعابیر مختلفی ذكر شده است؛ ر.ک: ابن‌سعد، الطبقات الكبرى، ج۶، ص۳۸۰؛ عقیلی، الضعفاء الكبیر، ج۱، ص۷۶؛ ابن‌حبان، كتاب المجروحین، ج۱، ص۱۲۴.

6.. برای نمونه ر.ک: احمد بن حنبل، المسند، ج۲، ص۲۰۹ و ج ۵، ص۴۰۵.

7.. ابن‌ابی‌شیبه، المصنف، ج۳، ص۵۵. همچنین برای احادیث وی از حكَم در منابع زیدی و امامی ر.ک: محمد بن سلیمان كوفی، مناقب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۲۳۷ و ج۲، ص۵۸۰؛ مفید، الارشاد، ج۱، ص۳۵۱.