حکم بن عتیبه در روایتی دیگر با دو واسطه از عبداللّٰه بن مسعود نقل میکند:
۰.اطراف پیامبر بودیم که گروهی از جوانان بنیهاشم آمدند. پیامبر به آنها نگریست و چشمانش پر اشک شد و... فرمود: «اهلبیت من در سختی و مشقت خواهند بود تا آنکه از جانب مشرق یاران سیاهپرچم میآیند و تا سه مرتبه حق آنها را میطلبند و میجنگند تا حق را به مردی از خاندان من برمیگردانند...». ۱
به نظر میرسد این روایت نیز ساخته و پرداختهٔ طرفداران ابومسلم خراسانی و سیاهجامگان عباسی باشد که دعوتشان از مشرقزمین (خراسان) شروع شد. از این دست روایات برای مشروع جلوه دادن حکومت عباسیان بسیار ساخته و نقل کردهاند.۲ احتمالاً منابع شیعی و امامی نیز چون در این روایات اشاراتی به مفهوم قیام مهدی موعود و منجی نجاتبخش از خاندان بنیهاشم دیدهاند، آنها را برگزیده و نقل کردهاند.۳
برخی حکم بن عتیبه را از مرجئه دانستهاند. کشی پس از نقل سخن ابنفضال دربارهٔ او، با لحنی حاکی از تردید، میگوید: «وقیل: إنه کان مرجیا». شواهد نشان میدهد که این نسبت درست نیست؛ زیرا نقل کردهاند که پنج نفر از کوفه، از جمله عمر بن قیس ماصر و ابوحنفیه، با چهلهزار درهم نزد حکَم رفتند تا در ارجاء بر آنها ریاست کند؛ اما او قبول نکرد.۴
این را نیز باید در نظر گرفت که حکم بن عتیبه به سبب همنشینی با فقیه بزرگی چون ابراهیم نخعی در فقه به درجهای رسیده بود که به گفتهٔ خودش دربارهٔ هر سؤالی
1.. ر.ک: حاكم نیشابوری، المستدرك، ج۴، ص۴۶۴. نقل دیگری از خبر، بدون حكَم به عبداللّه بن مسعود میرسد. معمولاً این روایات ابتدا در منابع كهن اهل سنت (مانند ابنابیشیبه، المصنف، ج۸، ص۶۹۷) نقل شده و سپس منابع شیعی بعدی ـ اعم از زیدی (همانند محمد بن سلیمان كوفی، مناقب امیرالمؤمنین، ج۲، ص۱۱۰)، اسماعیلی (همانند قاضی نعمان مغربی، شرح الاخبار، ج۳، ص۴۰۱) و امامی (همانند طبری، دلائل الامامه، صص۴۴۲، ۴۴۵، ۴۴۶)ـ این روایات را با همان سند سنی اخذ و نقل کردهاند.
2.. برای نمونه خبری كه به ابوهریره میرسد و در آن از خراسان و سیاهپرچمان سخن به میان میآید. ر.ک: احمد بن حنبل، المسند، ج۲، ص۳۶۵ و نیز مروزی، كتاب الفتن، ص۱۱۶.
3.. به گونهای كه مفهوم خروج و قیام سیاهپرچمان از خراسان در منابع امامی به عنوان نشانهای از علامات ظهور امام زمان جا افتاده و معمولاً مطرح میشود؛ برای مثال ر.ک: مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۶۸.
4.. عقیلی، الضعفاء الكبیر، ج۱، ص۳۰۴.