به پیامبر صلی الله علیه و اله می‌رسد.^۱ به طور کلی می‌توان گفت طبق منابع شیعی و اهل سنت حکم بن عتیبه از شش امام شیعی با واسطه یا بی‌واسطه حدیث نقل کرده است.

گفتنی است دربارهٔ روایات حکم بن عتیبه در فضیلت علی علیه السلام و خاندانش، و به‌ویژه مرویاتش از امام باقر علیه السلام، بنا را بر این گذاشته‌ایم که این احادیث طریق درستی دارند و از معصوم صادر شده‌‌اند و تنها در صورت تعارض و تضادشان با یکدیگر بدانها استناد نکرده‌ایم؛ مخصوصاً اینکه بسیاری از این موارد را تنها منابع شیعی نقل کرده‌اند و احتمال نفوذ مجعولات فرقه‌ای و جانب‌دارانه در آنها وجود دارد. در نگاهی شکاکانه می‌توان گفت برخی راویان شیعی، حکم بن عتیبه را، که در فقه اهل سنت شهرت بسزایی داشته است، به عنوان فردی برجسته برگزیده‌اند تا علم، فقاهت، برتری و حقانیت امام باقر علیه السلام و مکتب شیعی را از زبان او بازگو کنند.

ج) توجه به برخی صحابه

توجه و احترام به برخی صحابهٔ خاص بین همهٔ فرقه‌های شیعی (امامیه و غیر آن) مشترک است. سلمان، ابوذر، عمار یاسر، خاندان ابورافع، ام‌سلمه و برخی صحابهٔ دیگر که به امام علی علیه السلام نزدیک‌تر بوده‌اند، از این دسته‌اند. حکم بن عتیبه در سند روایتی قرار دارد که به ابورافع می‌رسد و صدقه را بر خاندان پیامبر صلی الله علیه و اله، از جمله خودش که مولای رسول خدا صلی الله علیه و اله بوده، حرام اعلام می‌کند.^۲ حکَم همچنین گفته است که اموال خاندان ابورافع نزد علی علیه السلام بوده و او هر سال زکاتشان را از آن اموال کسر می‌کرده است.^۳ در خبری از حکم بن عتیبه، عمار یاسر بنیان‌گذار نخستین مسجد معرفی می‌شود،^۴ و در روایت دیگر عمار در سبب نزول آیهٔ (مَنْ کفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِیمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُکرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمَانِ)^۵ قرار می‌گیرد.^۶ گفتنی است حکم بن عتیبه در

در حدیثی از حکَم نقل شده است: «هرگز کسی را تیزفهم‌تر از ابوجعفر ندیدم».^۱ پیش از این نیز اشاره کردیم که او امام باقر علیه السلام را از مصادیق «متوسّمین» (افراد دقیق و هوشیار) می‌دانست.^۲ به نظر می‌رسد این حس احترام دوطرفه بوده است؛ زیرا در برخی روایات می‌بینیم که لحن امام هم با وی احترام‌آمیز است.^۳ البته مواردی هم از ذمّ حکم بن عتیبه و آراء فقهی‌اش توسط امام گزارش شده که بدانها خواهیم پرداخت.

به جز اینها، در موارد بسیاری هم حکم بن عتیبه خود پرسش‌گر سؤالات فقهی یا راوی فتاوای امام باقر علیه السلام است.^۴ مراجعهٔ حکم بن عتیبه به امام باقر علیه السلام برای پرسش‌های فقهی در منابع هر دو فرقه گزارش شده است. در نقلی از جعفر بن محمد علیه السلام، که تنها منابع اهل سنت آن را گزارش کرده‌اند، آمده است: «شنیدم که حکم بن عتیبه از پدرم می‌پرسید، درحالی‌که دستش را به دیوار قبر گذاشته بود تا برخیزد...».^۵

همچنین روایاتی از امام صادق علیه السلام به نقل حکَم گزارش کرده‌اند که در پذیرش آنها باید احتیاط کرد؛ زیرا حکَم تنها چند ماه پس از درگذشت امام باقر علیه السلام زنده بوده و حتی بنابر برخی اقوال پیش از ایشان در سال ۱۱۳ق درگذشته است و ازاین‌رو دورهٔ امامت و فقاهت ابوعبداللّٰه علیه السلام را درک نکرده است.^۶ بقیهٔ روایات حکَم در منابع شیعی