181
زیدیه و حدیث امامیه

نقلی از حکم آمده است که هشتاد تن از صحابهٔ حاضر در جنگ بدر و ۲۵۰ تن از صحابهٔ بیعت‌کرده تحت الشجره در جنگ‌ها همراه امام علی علیه السلام بودند.۱ وی این منقولات را معمولاً بدون سند و به صورت گزارش تاریخی از جانب خود روایت می‌کند.

حکَم به سبب هم‌عصری با چند امام شیعی از آنان نیز روایت کرده و این روایات در منابع اهل سنت، زیدیه و امامیه بازتاب یافته‌اند. او از امام حسن علیه السلام با یک واسطه روایت کرده است.۲ همچنین سه روایت از امام سجاد علیه السلام روایت کرده است۳ که دو روایت آن در منابع اهل سنت گزارش شده و در هر دو روایت امام راوی حدیث، و نه قائل آن، است.۴ اما حکم بن عتیبه بیش از دیگر امامان با امام باقر علیه السلام هم‌عصر و هم‌صحبت بوده است. از متن روایات او برمی‌آید که وی به امام نزدیک بوده و به منزل ایشان رفت‌وآمد داشته است؛ چنان‌که از مراسم عزاداری در منزل امام تا نوع پوشش و آرایش ایشان خبر می‌دهد. در ابتدای یک روایت از حکَم آمده است: «با گروهی مقابل خانهٔ ابوجعفر منتظر خروجش بودم که زنی آمد و پرسید: کدام یک از شما ابوجعفر هستید؟...»؛۵ از این روایت می‌توان استنباط کرد که او در شمار یاران و همراهان امام محمد باقر علیه السلام بوده است. حتی نقل کرده‌اند: «حکم بن عتیبه با وجود بزرگی نزد مردم و کهولت سن، مقابل ابوجعفر مانند کودکی در برابر معلم می‌نشست».۶

1.. احمد بن اعثم كوفی، کتاب الفتوح، ج۲، ص۵۴۴.

2.. متن كامل این روایت در منابع اهل سنت گزارش شده است (بوصیری، إتحاف الخیرة المهرة بزوائد المسانید العشرة، ج۲، ص۲۲۶)؛ ولی منابع زیدی تنها بخش آخر سخن امام حسن علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و اله را نقل كرده‌اند. ر.ک: مرادی، کتاب الذکر، ص۴۲.

3.. ر.ک: كلینی، همان، ج۲، ص۲۷۰؛ ابن‌راهویه، المسند، ج۲، ص۵۱۲؛‌ بزار، همان، ج۲، ص۱۵۱.

4.. در یكی علی بن حسین از ذكوان مولی عایشه نقل می‌كند و در دیگری از مروان بن حكم. ر.ک: ابن‌راهویه، همان؛ بزار، همان.

5.. كلینی، همان، ج۷، صص۲۴، ۱۶۷. كلینی این روایت را دو بار با دو سند و متن مشابه می‌آورد كه گزارش اولش صحیح‌تر به نظر می‌رسد؛ زیرا در سند دوم تصحیف رخ داده و با مقایسهٔ دو سند این اشكال مشخص می‌شود.

6.. قاضی نعمان مغربی، شرح الاخبار فى فضائل الائمة الاطهار، ج۳، ص۲۷۷؛ و نیز برای مشابه این قول ر.ک: ناشناس از محدثان قرن چهارم، ألقاب الرسول وعترته، ص۵۶ و مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۶۰.


زیدیه و حدیث امامیه
180

کوفه،۱ و دو روایت در ستایش امام باقر علیه السلام۲ و نیز سیرهٔ ایشان در چگونگی پوشش ایشان در منزل است. در این خبر حکَم از اینکه امام باقر علیه السلام لباس قرمز پوشیده‌اند، ابراز تعجب می‌کند و امام با آیه‌ای از قرآن به او پاسخ می‌دهد. لحن امام خطاب به حکَم محبت‌آمیز و همراه با انس و الفت به نظر می‌رسد و وی را با کنیه‌اش «ابامحمد» خطاب می‌کند.۳

در روایت دیگری از حکَم، خدیجه علیها السلام نخستین صدقه‌دهنده،۴ و در روایتی دیگر امام باقر علیه السلام از مصادیق «متوسمین» در آیهٔ (إِنَّ فِی ذَلِک لِآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ)۵ معرفی شده‌اند.۶

ب) روایت از امام علی۷ و خاندانش

بیشتر روایات فقهی حکم بن عتیبه منقول از امام علی علیه السلام است؛ به گونه‌ای که در منابع اهل سنت بالغ بر بیست روایت فقهی از این دست یافت می‌شود.۷ اما در منابع شیعی حکم بن عتیبه بیشتر راوی خطبه‌ها۸ و شرح نبردهای امام علی علیه السلام است. در

1.. عیاشی، التفسیر، ج۱، ص۱۶؛ صفار، بصائر الدرجات، ص۳۲؛ كلینی، الکافی، ج۱، ص۳۹۸. این محدثان روایت را با متن‌های مشابه می‌آورند و ردپای نقل به معنا در آنها به‌خوبی مشهود است. در متن آن امام حسین علیه السلام خود را از خاندان وحی و علم معرفی می‌كند كه هنوز اثر جبرئیل بر بام خانهٔ آنها در مدینه باقی است.

2.. كلینی، همان، ج۷، ص۲۴.

3.. عیاشی، همان، ج۲، ص۱۴؛ در روایت مشابه دیگر امام پردهٔ خانه و لباس آراسته دارند (كلینی، همان، ج۶، ص۴۴۶) و در نقل مشابه دیگر از حكم، امام باقر علیه السلام در كهنسالی حنا بسته است (كلینی، همان، ج۶، ص۵۰۲).

4.. محب طبری، همان.

5.. حجر: ۷۵.

6.. ر.ک: محمد بن سلیمان كوفی، مناقب امیرالمؤمنین، ج۲، صص۱۰۲، ۵۳۸؛ حاكم حسكانی، همان، ج۱، ص۴۲۱.

7.. برای نمونه ر.ک: مالك بن انس، المدونة الكبری، ج۱، صص۲۵۰، ۲۵۹ و ج۲، ص۸۹؛ شافعی، كتاب الام، ج۲، ص۳۲ و ج۴، ص۱۵۶ و ج۷، ص۳۸۴؛ عبدالرزاق صنعانی، المصنف، ج۶، صص۱۴۰، ۲۹۳، ۳۵۲، ۴۷۷ و.... معمولاً عبدالرزاق صنعانی بیش از دیگر محدثان اهل سنت اخبار حكم از امام علی علیه السلام را نقل می‌كند كه احتمالاً نشان از تمایل خود وی به تشیع و دوستی علی دارد؛ چنان‌كه اهل سنت نیز به این موضوع اشاره كرده‌اند؛ ر.ک: ابن‌حجر، تهذیب التهذیب، ج۹، ص۳۰.

8.. برقی، المحاسن، ج۱، ص۲۶۱. مشابه آن خطبهٔ سیزدهم نهج البلاغه است (شریف رضی، نهج البلاغه، تحقیق و شرح محمد عبده، ج۱، ص۴۴) و نیز خطبه‌ای دیگر از امام به نقل از حكم را ثقفی آورده است (الغارات، ج۱، ص۴۰).

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49451
صفحه از 575
پرینت  ارسال به