تنها به کتاب الفرائض وی از امام صادق علیه السلام اشاره کرده و بدان طریق داده است.۱ مشخص نیست «زیدی» نسب اوست یا مذهبش. ازآنجاکه همهٔ راویان طریق طوسی به جز یکی مجهولاند، احتمال زیدی بودن محمد بن عمر تقویت میشود؛ تنها راوی شناختهشدهٔ این طریق حسن بن محمد بن یحیی علوی (۳۵۸ق)، مشهور به پسر برادر طاهر، است که او هم احادیث بسیاری در منابع زیدی نقل کرده۲ و استاد عالمان اهل سنت نیز بوده است.۳ ابنغضائری او را بهشدت تکذیب کرده و حتی او را از کسانی دانسته که آشکارا حدیث جعل میکنند. به گفتهٔ غضائری او مردانی غریب و ناشناخته را نام میبرد که کسی آنها را نمیشناسد.۴ به نظر میرسد راویانی که حسن علوی برای کتاب محمد بن عمر نام میبرد از این گروه هستند؛ زیرا به رغم کنکاش بسیار هیچ یک از این افراد شناخته نشدند.
محمد بن عمر نیز نامی مشترک بین بسیاری از راویان است. با پیگیری روایات حسن علوی،۵ به محمد بن عمر واقدی (۲۰۷ق) تاریخنگار مشهور میرسیم. واقدی را رجالشناسان اهل سنت بهتفصیل معرفی کردهاند و باآنکه منابع زیدی نیز از او یاد کردهاند و گزارشهای او را دربارهٔ قیامهای زیدیه و علویان آوردهاند،۶ هیچ کس به زیدی بودن وی تصریح نکرده است. ازاینرو نمیتوان بهقطع او را همان راوی مورد نظر دانست. افزون بر آن واقدی شصت سال پس از امام صادق علیه السلام درگذشته است و تخصصش هم تاریخ و سیره بوده است، نه فقه که ظاهراً موضوع کتاب محمد بن عمر زیدی است. بههرروی محمد بن عمر واقدی در کتابهای حدیثی امامیه روایتی درخور ذکر ندارد.۷
1.. طوسی، الفهرست، ص۲۳۰.
2.. برای نمونه ر.ک: شجری، الامالی الاثنینیه، صص۴۸۴، ۵۵۲، ۶۴۹.
3.. برای نمونه ر.ک: خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۴ و ج۶، ص۵۲ و ج۷، ص۳۰۴ و ج۷، ص۳۲۱.
4.. ابنغضائری، همان، ص۵۴. نجاشی نیز به ضعف او و روایات منكر وی از مجاهیل اشاره دارد؛ ر.ک: الرجال، ص۶۴.
5.. برای نمونه ر.ک: حاكم نیشابوری، المستدرك، ج۳، صص۱۶۲، ۱۷۲.
6.. ر.ک: ابنعدی، الكامل فى ضعفاء الرجال، ج۶، ص۲۴۱.
7.. تنها میتوان به برخی گزارشهای تاریخی وی كه گاه مؤلفان امامی بدان اشاره كردهاند، توجه داد؛ ر.ک: صدوق، معانی الاخبار، ص۵۷؛ طوسی، الامالی، ص۳۸۶.