161
زیدیه و حدیث امامیه

از نگاه تاریخی می‌توان عامر بن کثیر را یکی از کسانی دانست که در شکل‌گیری یا تداوم جارودیه در قرن دوم نقش داشته‌اند؛ زیرا موضوع احادیث وی و نیز روایات بسیارش از ابوالجارود و افزون بر آن، پیوند او با امامان زیدی و شورش‌های علویان در قرن دوم او را بیشتر به جارودیه و باورهایشان نزدیک می‌کند، تا بتریه. کتاب عامر نیز توسط راویان جارودی نشر یافته است؛ اما گسترش چندانی نیافته است. شاید به این دلیل که زیدیان جارودی در قرون اولیه بیش از اشتغال به ضبط احادیث، درگیر جنگ و گریز و اختفا از حاکمان بوده‌اند و ازاین‌رو در مجموع منابع مکتوب کمی از آنان منتقل شده است.

۱۹. یحیی بن سالم فَرَّاء کوفی (بعد از ۲۰۰ق)

نجاشی یحیی بن سالم را نیز گرچه زیدی دانسته، موثق شمرده و از کتابش یاد کرده است.۱ دیگر رجال‌شناسان از یحیی بن سالم یاد نکرده‌اند. تنها طوسی، در شمارش یاران امام صادق علیه السلام، جبلهٔ خراسانی را کسی می‌داند که یحیی بن سالم از او روایت می‌کند.۲ از این توصیف کوتاه طوسی نمی‌توان دریافت که آیا منظور همین یحیی بن سالم زیدی است یا یک فرد همنام دیگر. عباد بن یعقوب (۲۵۰ق) و اسماعیل بن اسحاق (زنده در ۲۴۰ق) از شاگردان یحیی هستند.۳ حسن بن صالح بن حی (۱۶۷ق) نیز از اساتید وی بوده است؛۴ پس احتمالاً یحیی در اوایل قرن سوم درگذشته است.

جای شگفتی است که هیچ یک از رجالیان جز نجاشی به این شخص اشاره نکرده است. از اینجا این احتمال تقویت می‌شود که نام کامل یا صحیح‌تر وی یحیی بن سالم نیست؛ زیرا با اطلاعات فعلی وی کاملاً مجهول است. در میان گزینه‌های

1.. نجاشی، همان، ص۴۴۴.

2.. طوسی، الرجال، ص۱۷۷.

3.. ر.ک: دولابی، الذریة الطاهرة النبویة، ص۱۲۳؛ ابوعبداللّه علوی، فضل زیارة الحسین علیه السلام، صص۵۲، ۹۳؛ نعمانی، كتاب الغیبه، ص۱۹۰؛ فرات كوفی، همان، ص۳۶۹.

4.. ر.ک: ابن‌عدی، الكامل فى ضعفاء الرجال، ج۲، ص۱۳۴؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۹۸.


زیدیه و حدیث امامیه
160

می‌زیسته است، از ایشان روایتی ندارد و تنها از امام باقر علیه السلام با واسطه نقل می‌کند. احتمالاً این قضیه بی‌ارتباط با باورهای زیدیه نیست؛ زیرا امام صادق علیه السلام با قیام مسلحانه مخالف بودند؛ چنانکه در روایات بسیاری از ایشان آمده که برخورد تندی با با یاران انقلابی‌شان داشته‌اند.۱

اما عامر ظاهراً بیشتر عمر خود را در جنگ‌ها و لشکرکشی‌های سادات حسنی و زیدیه گذرانده است. وی که از داعیان صاحب فخ بوده، در جوانی به همراه گروهی از اصحاب زید بن علی برای یاری ابراهیم بن عبداللّٰه (برادر نفس زکیه) از کوفه شورش کرد،۲ بعدها با برادر دیگر نفس زکیه، یعنی یحیی، دست بیعت داد۳ و سرانجام در نبرد ابوالسرایا نیز حضور یافت.۴ به نظر می‌رسد عامر بن کثیر از معدود زیدیان جارودی است که در قرن دوم می‌زیسته‌ و صاحب کتاب معرفی شده است. البته کسی وی را به جارودیه منتسب نکرده است؛ اما وی از ابوالجارود روایت دارد و بیشتر در جمع زیدیان غیر بتری بوده و با امامان انقلابی زیدی در جنگ‌ها حاضر می‌شده است.

احادیث عامر بن کثیر در منابع زیدی بیش از امامیه رواج دارد و فرات بن ابراهیم کوفی بیش از دیگران آنها را نقل می‌کند.۵ موضوع این روایات فضایل شیعهٔ علی و اهل بیت علیهم السلام، تفسیر آیات به ولایت علی علیه السلام، متعه، سیرهٔ سلمان و... است.۶ در مقابل، هیچ یک از رجال‌شناسان یا محدثان سنی از وی یاد نکرده‌اند. شاید دلیل این امر آن باشد که او محدث یا راوی برجسته‌ای نبوده است.

1.. در خبری امام صادق علیه السلام حریز بن عبداللّه سجستانی را كه شمشیر به دست گرفته بود، به‌شدت سرزنش می‌كند (كشی، الرجال، ج۲، ص۶۲۷). در خبری دیگر امام صادق علیه السلام با قیام مسلحانهٔ زید مخالفت می‌كند و می‌فرماید: «اگر دو شمشیر از خاندان ما قیام كند چگونه می‌توان دریافت كه كدام یك بر حق هستند؟» (همان، ص۶۴۰). احتمالاً منظور امام از شمشیر اول قیام امام حسین علیه السلام است.

2.. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۲۴۱.

3.. همان، ص۳۲۲.

4.. همان، ص۳۶۷ و نیز ر.ک: وجیه، اعلام المؤلفین الزیدیه، ص۵۲۴.

5.. فرات كوفی، التفسیر، صص۱۷۷، ۱۷۸، ۳۹۵، ۵۸۳.

6.. برای نمونه ر.ک: علی بن بلال، إعلام الأعلام بادلة الاحكام، صص۳۹، ۴۱؛ شجری، الامالی الخمیسیه، ج۲، ص۲۲۳.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49444
صفحه از 575
پرینت  ارسال به