159
زیدیه و حدیث امامیه

در هیچ یک از کتب اربعهٔ شیعه حدیثی از عامر بن کثیر نقل نشده است؛ شاید به این دلیل که او روایات فقهی نداشته یا کتابش به دست این مؤلفان نرسیده است. از مؤلفان شیعی قرن دوم تنها برقی یک یک روایت از عامر که با واسطهٔ محمد بن سوقه به امام باقر علیه السلام می‌رسد، آورده است.۱ محمد بن سوقه پارچه‌فروش ثروتمندی از اهالی کوفه بوده که شیعه و اهل سنت او را ثقه می‌دانند.۲ عیاشی (۳۲۰ق) دو روایت از عامر آورده که تفسیر دو آیه ضد خلفاست.۳ ابن‌قولویه (۳۶۷ق) نیز روایاتی از عامر دربارهٔ فضل زیارت امام حسین علیه السلام و برتری شهر کوفه نقل می‌کند.۴ همهٔ این روایات را عامر بن کثیر با واسطه از امام باقر علیه السلام نقل می‌کند. صدوق (۳۸۱ق) از وی روایاتی در فضیلت ماه رجب و نیز دربارهٔ برتری و جانشینی علی علیه السلام در امالی گزارش کرده است.۵ مفید از عامر خبری دربارهٔ وقایع پس از خروج قائم،۶ و طوسی خبری موقوف بر ابوالجارود دربارهٔ عطرآگین بودن مزار امام حسین علیه السلام نقل کرده‌اند.۷

در بیشتر این منقولات ابوالجارود واسطهٔ عامر بن کثیر و امام باقر علیه السلام است و راوی عامر نیز ابوجعفر محمد بن علی بن مُعیهٔ حسنی است که قطعاً از زیدیان است؛ زیرا تنها در اسناد روایات زیدیه حضور دارد۸ و به احتمال قوی جارودی است؛ زیرا در جایی دربارهٔ ازدواج یک زن علوی با مردی از عامه می‌پرسد.۹ جارودیه برخلاف بتریه معمولاً از اهل سنت کناره می‌گرفتند. عامر بن کثیر باآنکه در عصر امام صادق علیه السلام

1.. برقی، المحاسن، ج۲، ص۵۳۰.

2.. نجاشی وی و برادرانش را توثیق می‌كند (الرجال، ص۱۳۵). وی در اصل ابریشم‌فروش بود و از شدت ورع و پرهیزكاری بیشتر ثروتش را انفاق كرد (ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ص۳۴۰؛ ابن‌ابی‌حاتم رازی، الجرح والتعدیل، ج۷، ص۲۸۱). ظاهراً محمد بن سوقه را بیشتر باید دوستدار اهل‌بیت محسوب کرد نه از پیروان خاص امامیه. او به سبب زهد و جودش نزد همهٔ فرق و گروه‌ها محبوب بوده و ازاین‌رو در مجالس صادقین علیهما السلامهم آمدوشد داشته است.

3.. عیاشی، همان، ج۱، ص۲۷۵ و ج۲، ص۲۶۷.

4.. ابن‌قولویه، كامل الزیارات، صص۳۱۴، ۴۸۹، ۴۹۰.

5.. صدوق، الامالی، صص۵۴، ۶۵.

6.. مفید، الاختصاص، ص۲۰۸.

7.. طوسی، الامالی، ص۳۱۷.

8.. برای نمونه ر.ک: ابوعبداللّه علوی، فضل زیارة الحسین علیه السلام، صص۴۵، ۵۰، ۵۵.

9.. همو، الجامع الكافی فی فقه الزیدیه، ج۲، ص۳۹۵.


زیدیه و حدیث امامیه
158

سعید روایاتی هم در مدح زید و قیام امامان زیدی از صادقین علیهما السلام نقل کرده است.۱ دو رجالی امامی که از سعید بن خثیم یاد کرده‌اند، او را به‌شدت ضعیف و غیر قابل اعتماد دانسته‌اند؛۲ اما در سوی دیگر رجال‌شناسان سنی او را توثیق کرده و بیش از همه به روایت سعید از مادربزرگش ربیعه دختر عیاض (نوهٔ یک صحابی) ارجاع داده‌اند.۳ بزرگ‌ترین راوی سعید بن خثیم، برادرزاده‌اش احمد بن رشد است؛ اما ابن‌عدی همهٔ روایات احمد بن رشد از عمویش را غیرمحفوظ ارزیابی کرده است.۴

۱۸. عامر بن کثیر سراج (بعد از ۲۰۰ق)

عامر اهل کوفه و از معدود زیدیانی است که نجاشی به رغم تصریح به مذهبش او را توثیق کرده است.۵ به احتمال قوی این تصریح و نیز توثیق متأثر از ابن‌عقده است؛ زیرا تنها نجاشی به عامر و کتابش اشاره کرده و نجاشی در فهرست راویان بیش از همهٔ رجالیان از ابن‌عقده تأثیر پذیرفته است. برقی و به تبع او طوسی، به‌اشتباه عامر را از یاران و مبلغان امام حسین علیه السلام دانسته‌اند.۶ ظاهراً منشأ این اشتباه روایاتی در تفسیر عیاشی است که وی را از داعیان حسین بن علی معرفی کرده است؛۷ درحالی‌که منظور عیاشی حسین بن علی بن حسن صاحب فخ است.۸

1.. برای نمونه ر.ک: همان، ص۲۳۲؛ ابوالفرج در كتاب دیگرش روایت ستایش‌آمیزی دربارهٔ زید از امام باقر علیه السلام به نقل سعید گزارش می‌كند. ر.ک: الاغانی، ج۲۴، ص۹۵.

2.. ابن‌غضائری، همان؛ نجاشی، همان.

3.. عجلی، معرفة الثقات، ج۱، ص۳۹۷؛ ابن‌ابی‌حاتم رازی، الجرح والتعدیل، ج۴، ص۱۷؛ مزی، تهذیب الکمال، ج۱۰، ص۴۱۴.

4.. ابن‌عدی، ج۳، ص۴۰۸.

5.. نجاشی، همان، ص۲۹۴.

6.. برقی، الرجال، ص۸؛ طوسی، الرجال، ص۱۰۲.

7.. عیاشی دو روایت از عامر با واسطه‌هایی از امام باقر علیه السلام گزارش می‌كند و هر بار عبارت «وكان داعیة حسین بن علی» را پس از نام وی ذكر می‌كند. احتمالاً منبع وی چنین توصیفی از عامر داشته است. ر.ک: عیاشی، التفسیر، ج۱، ص۲۷۵ و ج۲، ص۲۶۷.

8.. نمازی شاهرودی، مستدركات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۳۲۱. خویی معتقد است دو عامر بن كثیر داریم که یكی داعی امام حسین علیه السلام و دیگری از زیدیه بوده است. ر.ک: معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۲۱۸.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49786
صفحه از 575
پرینت  ارسال به