155
زیدیه و حدیث امامیه

تاجایی‌که حتی مهدی وی را برای مدتی ساکن بغداد کرده است.۱

به‌هرروی انگیزهٔ غیاث بن ابراهیم از این کارها و دست‌کم گرفتن علم حدیث، هر چه بوده باشد، سبب شده بود که اینچنین روایت کردن در نظرش کاری ساده باشد. درنتیجه به رده‌ای از بی‌مبالاتی و تساهل در حدیث‌سازی رسید که گفته‌اند اگر کلاغی بالای سرش پرواز می‌کرد دربارهٔ آن حدیثی می‌ساخت.۲

ترک روایات غیاث بن ابراهیم از زمان حیاتش آغاز شد؛ به گونه‌ای که محدث هم‌عصرش خارجة بن مصعب (۹۸-۱۶۸ق) برای یادکرد احادیث او ناچار به تدلیس بود.۳ ازاین‌رو ابن‌عدی می‌گوید: «حدیث صحیح غیاث از غیر صحیح قابل شناسایی نیست».۴ ابن‌عدی برخلاف شیوهٔ معمولش هیچ نمونه‌ای از روایات ضعیف غیاث بن ابراهیم ذکر نمی‌کند و تنها می‌گوید: «جایگاه سست غیاث روشن است و همهٔ احادیثش رنگ و بوی جعل دارند».۵

اشکالات فراوانی برای احادیث غیاث و نحوهٔ حدیث گفتن او ذکر کرده‌اند؛ از جمله بر او خرده گرفته‌اند که به ثقات و بزرگان حدیث بربسته است: «کان یضع الحدیث على الثقات ویأتی بالمعضلات عن الأثبات، روى عن العراقیون، لا یحل کتابة حدیثه إلا على جهة التعجب ولا ذکر روایته إلا مع أهل الصناعة للإعتبار والإدکار».۶ بارها گفته‌اند که تنها اهل عراق و کوفه احادیث غیاث بن ابراهیم را نقل می‌کرده‌اند.۷ وی حتی در سند حدیث و انتساب آن به گوینده‌اش دست می‌برده است؛ چنان‌که ابوسفیان مَعْمَری (۱۸۲ق)، همسایهٔ غیاث، نقل کرده که او کتاب‌های من را رونویسی کرد و در کتاب‌هایش گنجاند؛ بی‌آنکه از من شنیده باشد.۸

1.. همان.

2.. ابن‌ابی‌حاتم رازی، الجرح والتعدیل، ج۷، ص۵۷.

3.. ابن‌حبان، كتاب المجروحین، ج۱، ص۲۸۸.

4.. ابن‌عدی، الكامل فى ضعفاء الرجال، ج۳، ص۵۲.

5.. همان، ج۶، ص۸.

6.. ابن‌حبان، همان، ج۲، ص۲۰۰.

7.. ر.ک: خطیب بغدادی، همان، ج۲، ص۳۲۳.

8.. همان، ج۲، ص۳۲۲.


زیدیه و حدیث امامیه
154

امامان، طوسی او را همچنین در شمار کسانی ذکر کرده که روایتی از ائمه ندارند.۱ نجاشی غیاث را توثیق می‌کند و طوسی بتری‌اش می‌داند.۲ نجاشی همچنین از کتاب فقهی غیاث بن ابراهیم یاد می‌کند که در حلال و حرام باب‌بندی شده است.۳ طوسی به کتاب دیگر غیاث با نام مقتل أمیرالمؤمنین علیه السلام هم اشاره و طریق دارد.۴

غیاث بن ابراهیم نزد رجال‌شناسان اهل سنت، آشنا اما بدنام است. آنان غیاث را به دروغ‌گویی و حدیث‌سازی متهم کرده و بارها شهادت داده‌اند که او در نقل حدیث سست، منفعت‌طلب و جاعل بوده است. به روایت آنان حدیث‌گویی برای غیاث راهی برای کسب درآمد و گاه حتی تفریح بوده است.

نقل کرده‌اند که یک بار غیاث و چند تن دیگر در حج احادیث عطاء بن عجلان را درهم و آشفته بدو دادند و چون وی در آغاز نتوانست به نادرستی‌ آنها پی ببرد بدو خندیدند و ریشخندش کردند. عطاء از این کار آنان رنجید و چنین نفرینشان کرد: «إن کنتم أردتم شینی فعل اللّٰه بکم».۵ گویند این نفرین در حقشان مستجاب شد و از جمله کار غیاث به جایی کشید که کسی سخنان راستش را نیز باور نمی‌کرد.۶

منابع اهل سنت در طعن او همچنین ماجرای معروف کبوتردوستی مهدی عباسی را نقل کرده‌اند که طبق آن غیاث حدیثی در فضیلت «پرنده‌بازی» (جناح) به پیامبر صلی الله علیه و اله نسبت داد.۷ همچنین گفته‌اند مهدی از غیاث دربارهٔ پیشه‌اش پرسید و او شغلش را «صنعة المفالیس» (پیشهٔ تهیدستان) معرفی کرد و در تفسیر آن گفت: «یعنی به دنبال حدیث بودن».۸ این خبر هدف غیاث را از حدیث‌گویی نمایان‌تر می‌کند. همچنین از این دست اخبار برمی‌آید که وی با خلیفه و دربار عباسی رابطهٔ خوبی داشته است؛

1.. طوسی، همان، ص۴۳۵.

2.. نجاشی، همان. طوسی، همان، ص۱۴۲.

3.. نجاشی، همان، ص۳۰۵.

4.. طوسی، الفهرست، ص۱۹۷.

5.. ر.ک: عقیلی، الضعفاء الکبیر، ج۳، ص۴۰۲.

6.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۳۲۱.

7.. همان، ص۳۲۰.

8.. همان.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49994
صفحه از 575
پرینت  ارسال به