149
زیدیه و حدیث امامیه

است؛ اما سیاق روایات سه راوی نخست نشان می‌دهد که اینان باید یکی باشند. دست‌کم دربارهٔ یگانگی دو راوی نخست می‌توان با قطعیت بیشتری سخن گفت؛ چنان‌که مجلسی،۱ بروجردی،۲ ابطحی اصفهانی و محمدجواد شبیری زنجانی۳ به این دیدگاه گرایش دارند.۴ با توجه به شواهدی که در زیر ارائه می‌شود می‌توان با اطمینان این یگانگی را تأیید کرد.

سبک روایی یکسان

میان روایات ابوبشر مسعدة بن یسع و مسعدة بن صدقه همانندی دیده می‌شود. هر دو از جعفر صادق علیه السلام نقل می‌کنند و روایات این امام را به پدرش یا پدرانش (گاه امام علی علیه السلامو گاه پیامبر صلی الله علیه و اله) می‌رسانند. موضوعات مشترکی نیز در روایات این دو دیده می‌شود؛ به طور مثال هر دو به موضوع خوراکی‌ها توجه دارند.

منابع امامی به نقل مسعدة بن زیاد سندی را به جعفر بن محمد علیه السلام تا پیامبر می‌رسانند که «میوه‌ها ۱۲۰ گونه‌اند و سرور آنها انار است».۵ منابع اهل سنت نیز خبری مشابه همین از مسعدة بن یسع گزارش می‌کنند که باز هم با واسطهٔ نقل جعفر بن محمد به پیامبر می‌رسد: «در هر اناری دانه‌ای از انارهای بهشتی است؛ پس هر یک از شما که انار می‌خورد نباید چیزی بر زمین اندازد».۶

در منابع امامی، یک بار مسعدة بن صدقه با واسطه از ابوعبداللّٰه علیه السلام گزارش می‌دهد: «کاسنی سرور سبزیجات است»۷ و بار دیگر مسعدة بن زیاد بی‌واسطه از ابوعبداللّٰه همین خبر را نقل می کند.۸ در منابع اهل سنت مسعدة بن یسع نیز از جعفر

1.. مجلسی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج۲۲، ص۱۵۱.

2.. ر.ک: حسینی جلالی، المنهج الرجالی والعمل الرائد، ص۲۰۷.

3.. ر.ک: محمدجواد شبیری، «احسن الفوائد فی احوال المساعد»، تراثنا، ۱۴۱۹ق، مجلدج۵۳، ص۱۹۸.

4.. خویی از مخالفان اتحاد مسعده‌هاست. ر.ک: معجم رجال الحدیث، ج۱۹، ص۱۵۵.

5.. برقی، المحاسن، ج۲، ص۵۳۹. همو خبر مشابه دیگری در ستایش انار از مسعده از جعفر بن محمد آورده است؛ ر.ک: همان، ج۲، ص۵۴۵.

6.. ذهبی، میزان الاعتدال، ج۴، ص۹۸.

7.. كلینی، الکافی، ج۶، ص۳۶۳.

8.. برقی، المحاسن، ج۲، ص۵۰۹.


زیدیه و حدیث امامیه
148

است.۱ کشی مسعده را «بتری»، و طوسی او را «عامی» می‌خواند.۲

در منابع رجالی شیعه به راویان دیگری هم با نام مسعده برمی‌خوریم. یکی مسعدة بن زیاد عبدی که به گفتهٔ نجاشی «ثقه و صاحب کتابی باب‌بندی‌شده در حلال و حرام و راوی امام صادق علیه السلام» است؛۳ اما شوشتری او را از اهل سنت و بر مذهب ابوحنفیه می‌داند.۴ مسعدة بن یسع و مسعدة بن فرج ربعی نیز دو راوی همنام و صاحب کتاب دیگر هستند که هارون بن مسلم راوی کتاب‌های همهٔ آنهاست. بدین ترتیب هارون بن مسلم راوی کتاب‌های چهار راوی به نام مسعده است. از اینجا می‌توان برداشت کرد که به احتمال بسیار قوی همهٔ این راویان در واقع یک نفر هستند و اشتباه در نقل نام پدر از سوی هارون یا منبعی بوده که وی آن کتاب‌ها را از آن برگرفته است.۵ از راوی آخر، مسعدة بن فرج، روایتی در منابع حدیثی نقل نشده

1.. نجاشی، همان، ص۴۱۵.

2.. كشی، همان، ج۲، ص۶۸۷؛ طوسی، الرجال، ص۱۴۶.

3.. نجاشی، همان.

4.. ر.ک: شوشتری، قاموس الرجال، ج۱۰، ص۵۵.

5.. آشكار است به سبب بازهٔ زماني طولاني بين راوي و مروي، هارون بن مسلم (بعد از ۲۵۰ ق) خود، مسعدة بن صدقه را نديده و رواياتش را به طريق وجاده يا با انداختن راوي مياني نقل كرده است. از سوي ديگر به نظر مي‌رسد راوي هارون يا منبعي كه وی روايات را از آن دريافت كرده سست و مخدوش بوده است؛ زيرا حميري تمام روايات هارون بن مسلم از مسعدة بن صدقه را در قرب الاسناد روايت كرده است تا راه برای کشف نکات جدید باز باشد. واكاوي قرب الاسناد نشان مي‌دهد حميري مجموعه روايات يك راوي خاص از صادقين علیهما السلام و گاه امام رضا علیه السلام را در اختيار داشته و آنها را به ترتيب راويان نقل كرده است. به طور مثال از صفحهٔ ۱۴۸ كتاب به بعد ۵۰ روایت می‌بینیم که همگی روايات ابوالبختري از امام صادق علیه السلام هستند؛ همين طور در صفحات خاصي روايات حسين بن علوان و يا محمد بن خالد طيالسي گزارش شده‌اند. روايات مسعدة بن صدقه نيز به همين شيوه گزارش شده‌اند؛ از ابتداي كتاب تا صفحهٔ ۶۰ فقط اخبار مسعدة بن صدقه، و پس از آن روایات مسعدة آمده‌اند و ديگر از مسعدة بن صدقه نشاني نيست؛ باآنكه سياق و موضوع روايات هر دو مسعده يكي است.
به نظر مي‌رسد منبع روايي حميري، يعني هارون بن مسلم، بين اين دو مسعده تفاوت گذاشته و در مجالس املاي احاديثِ مسعده از دو نفر نام برده است. احتمالاً كتابي كه هارون براي املا در اختيار داشته چنين بوده است؛ زيرا باآنكه هارون توثيق نشده، ظاهرا از اماميه است و سودي از دست بردن در اسامي راويان و متمايز كردن شخصيت‌ها نمي‌برد. تنها مي‌توان هارون را به بي‌دقتي و كم‌دانشي در علم حديث و رجال متهم كرد كه نتوانسته منابع غث و سمين را از یکدیگر تشخیص دهد. درهرروي همهٔ منابع پس از حميري همان راه را رفته و احاديث مسعدة بن صدقه و مسعدة بن زياد را جدا كرده‌اند. گويا تنها منبعي كه روايات مسعده را به نسل بعدي رسانده، قرب الاسناد حميري است.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49361
صفحه از 575
پرینت  ارسال به