147
زیدیه و حدیث امامیه

عمرو با مشاهیری چون اعمش نشست و برخاست داشته است.۱

موضوع احادیث عمرو بن جمیع در بیشتر موارد توصیه‌های اخلاقی، زهد، آداب معاشرت و فواید خوراکی‌هاست. البته چند روایت فقهی هم از طریق او رسیده است. بیشتر روایات عمرو از امام صادق علیه السلام است و باآنکه شیخ طوسی وی را در زمرهٔ یاران امام باقر علیه السلام هم ذکر کرده، او تنها یک یا دو روایت از ایشان دارد. به نظر می‌رسد عمرو این امام را چندان درک نکرده است؛ پس احتمالاً وی در طبقهٔ غیاث بن ابراهیم است و بعد از سال ۱۸۰ق درگذشته است. به‌هرروی چنان‌که نزد اهل سنت مرسوم است، سند بیشتر روایات عمرو نیز به پیامبر صلی الله علیه و اله یا امام علی علیه السلام منتهی می‌شود و امامان شیعه در میانهٔ سلسله سند قرار می‌گیرند.

با توجه به تضعیف عمرو در نقل حدیث، در نگاهی خوش‌بینانه تنها می‌توان گفت روایاتی از عمرو بن جمیع معتبرند که روایت شاهد یا مؤید دارند.

۱۵. ابومحمد۲ مسعدة بن صدقه عَبْدی (۱۸۳ق)

مسعده را از راویان امام صادق علیه السلام و امام کاظم علیه السلام برشمرده‌اند۳ و حتی برخی او را در شمار یاران امام باقر علیه السلام هم آورده‌اند؛۴ اما با توجه به فاصلهٔ او از زمان آن امام صحت این گزارش بعید به نظر می‌رسد. در عمل هم تنها روایات مسعده از امام صادق علیه السلام گزارش شده و فقط یک خبر از او به نقل از از امام کاظم علیه السلام به دست ما رسیده است.۵ مسعدة بن صدقه کتاب‌هایی از جمله خطب أمیر المؤمنین علیه السلام داشته

1.. ر.ک: ابن‌معین، تاریخ ابن‌معین بروایة الدوری، ج۱، ص۳۳۷.

2.. برخی روایات از او با كنیهٔ «ابوبشر» یاد كرده‌اند؛ ر.ک: كلینی، همان، ج۲، ص۶۵۲. نجاشی نیز با گزارهٔ «قیل» به این كنیه اشاره دارد؛ ر.ک: الرجال، ص۴۱۵.

3.. نجاشی، همان.

4.. الرجال، ص۱۴۶.

5.. ر.ک: صدوق، الامالی، ص۵۲۶.

زیدیه و حدیث امامیه
146

محل ارجاع اسنادش بوده‌اند.۱ یحیی معین او را کذّاب خبیث،۲ و ابن‌عدی متهم به جعل حدیث۳ توصیف کرده‌اند.

از توضیحات کامل این رجال‌شناسان و احادیثی که از باب نمونه ذکر می‌کنند،۴ چنین برمی‌آید که عمرو بن جمیع در منتهای ضعف شناخته شده و احادیثش همه متروک است. وی بیش از همه متهم است که احادیث منکر و گاه ساختگی را به اَثبات و ثقات منتسب می‌کرده است.۵

در منابع زیدیه احادیث بسیاری از عمرو بن جمیع نقل شده که سلسلهٔ سند در نود درصد آنها از جعفر بن محمد علیه السلام به پدرانش تا رسول خدا صلی الله علیه و اله می‌رسد.۶ معمولاً راوی احادیث عمرو عبداللّٰه بن داهر، از محدثان زیدیه،۷ است که گرچه کتابی هم از امام صادق علیه السلام دارد، رجال‌شناسان شیعه۸ و اهل سنت۹ تضعیفش کرده‌اند. برخی از روایات عمرو بن جمیع، که عبداللّٰه داهر در منابع زیدیه نقل کرده است، با نقل معاذ بن ثابت در منابع امامیه گزارش شده است؛۱۰ اما هیچ حدیثی از وی به منابع معتبر اهل سنت راه نیافته است؛۱۱ هرچند

1.. ابن‌ابی‌حاتم رازی، الجرح والتعدیل، ج۶، ص۲۲۴. ابن‌حبان می‌افزاید: او از اهل كوفه نقل می‌كرد و مردم عراق نیز از او نقل می‌كردند (كتاب المجروحین، ج۲، ص۷۷).

2.. ابن‌معین، تاریخ ابن‌معین بروایة الدوری، ج۱، ص۳۳۷.

3.. ابن‌عدی، همان، ص۱۱۳.

4.. برای نمونه گفته شده است که وی این حدیث را با سند به پیامبر رسانده است: «ما من مدینة یكثر أذانها إلا قل بردها؛ هیچ شهری نیست كه در آن اذان بسیار گفته شود، مگر آنكه از سرمایش كاسته شود» (ابن عدی، همان). به نظر می‌رسد این حدیث برساختهٔ عمرو بن جمیع باشد، بنا به شرایط جغرافیایی منطقه‌ای كه در آن ساكن بوده است؛ چنان‌كه سمعانی در وصف حُلوان، كه عمرو قاضی آنجا بود، گفته است: «شهری بد آب و هواست كه دو بار بدانجا وارد شدم و شب ماندم» (سمعانی، همان).

5.. ابن‌حبان، همان.

6.. ر.ک: احمد بن عیسی، الامالی، ج۱، صص۳۱۵، ۴۳۷، ۵۲۱ و ج۳، ص۱۵۸۹ و... .

7.. قاسمی، عبداللّه بن حسن، الجداول الصغری، ج۲، ص۸۴؛ وجیه، معجم رجال الاعتبار، ص۱۸۱.

8.. ،نجاشی، همان، ص۲۲۸.

9.. ر.ک: ابن‌عدی، همان، ج۴، ص۲۲۸.

10.. برای نمونه قس: كلینی، الکافی، ج۲، ص۶۰۴ و احمد بن عیسی، الامالی، ج۲، ص۴۲۳، نسخهٔ نرم‌افزار الشامله؛ كلینی، همان، ج۵، ص۳۲۵ و احمد بن عیسی، همان، ج۲، ص۸۶۶؛ صدوق، كتاب من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۲۷۲ و احمد بن عیسی، همان، ج۲، ص۱۲۷۲.

11.. گفتنی است منابعی از اهل سنت كه اخذ و ثبت حدیث در آنها با تساهل و تسامح همراه بوده است، همچون فضایل‌نگاری‌ها و تفاسیر، موارد اندكی از احادیث عمرو بن جمیع را نقل كرده‌اند؛ برای نمونه ر.ک: احمد بن حنبل، فضائل الصحابه، ج۲، ص۶۲۷؛ ثعلبی، الكشف والبیان عن تفسیر القرآن، ج۹، ص۳۳۳.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49648
صفحه از 575
پرینت  ارسال به