145
زیدیه و حدیث امامیه

ابن‌غضائری سخن خود را به داوری ابن‌عقده مستند می‌کند. ابوعبداللّٰه شجری (۴۷۹ق)، نویسندهٔ چندین کتاب روایی زیدی، نیز پس از ذکر حدیثی از حصین آن را غیرمعتبر می‌خواند و دلیل ضعفش را هم حضور حصین بن مخارق در سند حدیث می‌داند. در این خبر سخنی ستایش‌آمیز دربارهٔ زید بن علی از حکم بن عتیبه نقل می‌شود؛ درحالی‌که حکم ده سال پیش از قیام زید درگذشته است.۱

۱۴. ابوعثمان عمرو بن جمیع ازدی (ح ۱۸۰ق)

طوسی عَمرو بن جُمیع أزدی۲ را در شمار اصحاب امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام نام می‌برد و او را بتری معرفی می‌کند.۳ نجاشی در الرجال و طوسی در الفهرست او را صاحب کتاب، اهل بصره، قاضی ری و در حدیث ضعیف وصف می‌کنند.۴ صدوق نیز در مشیخهٔ خود به کتاب عمرو بن جمیع طریق داده است.۵ خویی تا ۳۵ روایت عمرو بن جمیع را در کتب اربعه برشمرده است.۶

عمرو بن جمیع نزد رجال‌شناسان اهل سنت نیز شناخته‌شده است. آنها او را اهل بغداد، قاضی حُلوان۷ (و بنابر نقل دیگری قاضی کرمان)۸ و مکنّی به ابومنذر معرفی کرده‌اند.۹ عقیلی او را کوفی می‌داند؛۱۰ اما از نظر برخی، کوفیان ناقل احادیث او یا

1.. ر.ک: شجری، امالی الاثنینیه، ص۵۸۷.

2.. تنها رجال‌شناسان شیعی انتساب وی به «أزد» را یادآور شده‌اند و رجال‌شناسان و محدثان اهل سنت همگی وی را «عبدی» معرفی كرده‌اند. در منابع حدیثی امامیه نیز نام عمرو بن جمیع مطلق و بدون انتساب به قبیلهٔ خاصی است.

3.. طوسی، الرجال، صص۱۴۲، ۲۵۱.

4.. نجاشی به وصف «ضعیف» به صورت مطلق اكتفا می‌كند (الرجال، ص۲۸۸) و طوسی او را «ضعیف الحدیث» می‌خواند (الفهرست، ص۱۸۰).

5.. صدوق، كتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۷۷.

6.. خویی، همان، صج۱۴، ص۹۰.

7.. شهری بزرگ در كوه‌های غرب ایران و مرز عراق بوده است (سمعانی، الانساب، ج۲، ص۲۴۷). گویند محل آن نزدیك سرپل ذهاب امروزی است.

8.. نسائی، كتاب الضعفاء والمتروكین، ص۲۱۹.

9.. ر.ک: ابن‌عدی، همان،‌ ج۵، ص۱۱۱ به بعد.

10.. عقیلی، همان،‌ ج۳، ص۲۶۴.


زیدیه و حدیث امامیه
144

ابن‌غضائری وی را از زیدیه،۱ و ابن‌ندیم از شیعیان نخستین۲ می‌دانند. از روایاتش هم به دست می‌آید که او قطعاً از زیدیه است. وی همچنین از راویان طلحة بن زید است.

حصین بن مخارق دو کتاب التفسیر و جامع العلم داشته که ابن‌ندیم و طوسی به هر دوی آنها، و نجاشی تنها به کتاب تفسیرش اشاره کرده‌اند.۳ نجاشی آن را با عنوان کتاب التفسیر والقراءات معرفی می‌کند و گویی خودش آن کتاب را دیده است؛ زیرا خبر می‌دهد که کتاب بزرگی است و آن را بر استادش قرائت کرده است. به نظر می‌رسد کتاب‌ها با همان طرقی که دو مؤلف امامی ذکر کرده‌اند در منابع زیدی حفظ و منتقل شده‌اند.

ابن‌غضائری او را به‌شدت تضعیف می‌کند و از قول ابن‌عقده او را واضع حدیث می‌خواند.۴ طوسی سخنی در جرح یا تعدیل حصین نگفته و نجاشی تنها به همین عبارت سربسته اکتفا کرده است: «دربارهٔ حصین حرف‌هایی گفته می‌شود و گاه وی را ضعیف ارزیابی کرده‌اند».۵

رجال‌شناسان اهل سنت نیز به ضعف حصین در نقل حدیث تصریح کرده‌اند. برای مثال گفته‌اند او احادیثی به اعمش نسبت داده است و ازاین‌رو نباید روایاتش را نقل کرد.۶ همچنین ابوجناده احادیث شاذ و منفردی از ثقات نقل کرده است.۷ ابن‌شاهین نیز حصین را کذاب دانسته است.۸ افزون بر اینها بارها از دارقطنی نقل کرده‌اند که حصین در کار جعل و وضع بوده است؛۹ ولی در نوشته‌های دارقطنی او را تنها متروک الحدیث می‌یابیم.۱۰

به نظر می‌رسد حتی زیدیه نیز حصین را ضعیف ارزیابی کرده‌اند؛ زیرا

1.. ابن‌غضائری، الرجال، ص۱۱۳.

2.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۴۳.

3.. ابن‌ندیم، همان؛ طوسی، الفهرست، ص۱۱۲؛ نجاشی، همان، ص۱۴۵.

4.. ابن‌غضائری، همان.

5.. نجاشی، همان، ص۱۴۵.

6.. ابن‌حبان، كتاب المجروحین، ج۳، ص۱۵۵.

7.. همان، ص۱۵۶.

8.. ابن‌شاهین، تاریخ اسماء الضعفاء و الكذابین، ج۱، ص۸۰.

9.. ر.ک: ابن‌جوزی، الموضوعات، ج۳، ص۱۶۲؛ ذهبی، میزان الاعتدال، ج۱، ص۵۵۴.

10.. دارقطنی، كتاب الضعفاء و المتروكین، ص۱۱۱.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49683
صفحه از 575
پرینت  ارسال به