129
زیدیه و حدیث امامیه

شده‌اند. به‌هرروی شهرت و بلندآوازگی حسن بن صالح سبب شده اطلاعات بسیاری از این محدث سدهٔ دوم در دست باشد که در اینجا تنها به خلاصه‌ای از آنها اکتفا می‌کنیم.

از مهم‌ترین نظریات مشهور حسن بن صالح قیام با شمشیر است. بسیاری از کسانی که او را دیده‌اند به این اعتقاد او شهادت داده‌اند. سفیان ثوری، حفص بن غیاث، یوسف بن اسباط، زائدة بن قدامه و عبداللّٰه بن داود، همگی دربارهٔ حسن گفته‌اند: «یری السیف»۱ (خروج با شمشیر را واجب می‌دانست). عبداللّٰه داود شهادت داده است که حسن، برادرش و اصحابش را دیده که اجتماع کرده بودند و تا صبحدم دربارهٔ قیام سخن می‌گفتند.۲ از سفیان ثوری بیش از دیگران در سرزنش این اعتقاد او نقل شده است؛ از جمله اینکه با لحنی طعنه‌آمیز گفته است: «ذاک رجل یرى السیف على أمة محمد».۳

پس از اعتقاد به قیام مسلحانه، بزرگ‌ترین عیب حسن بن صالح از نگاه عالمان و فقهای اهل سنت، شرکت نکردن او در نماز جمعه بوده است؛ به گونه‌ای که آن را عامل نارضایتی از مذهب و اعتقاداتش دانسته‌اند. عبداللّٰه بن داود گواهی داده است که حسن هفت سال نماز جمعه را ترک کرد.۴ سفیان بن سعید ترک نماز جمعه حسن را با وجود وسعت علم و فقاهتش، عیبی بر وی دانسته است.۵ ذهبی این عمل او را دلیلی بر بدعت در شیعه‌گری می‌داند.۶ از مروزی نقل کرده‌اند: «ما از مذهب حسن بن صالح خوشمان نمی‌آید؛ زیرا او از شرکت در نماز جمعه خودداری می‌کند».۷ گفته

1.. ر.ک: عقیلی، همان، ج۱، صص۲۳۰-۲۳۲.

2.. همان، ص۲۳۲.

3.. همان، ص۲۳۰. در خبری دیگر وی حسن را «صاحب سیف لا یملأ جوفه شئ» وصف كرده است.

4.. ابن‌خلّال، السنه، ج۱، ص۱۳۵، ش۹۳.

5.. عقیلی، همان، ج۱، ص۲۳۱. ابن‌ادریس نیز گفته است: «مرا با ابن‌حی كاری نیست كه خواندن نماز جمعه راباور ندارد».

6.. ذهبی، تذكرة الحفاظ، ج۱، ص۴۹۶.

7.. ابن‌مبرد، بحر الدم، ص۴۰.


زیدیه و حدیث امامیه
128

شهرستانی یحیی را نیز یکی از بتریان می‌داند.۱ کتاب الخراج یحیی بن آدم در دسترس است و در آن هفده روایت متفرد (که هیچ منبع دیگری نیاورده) از حسن بن صالح نقل شده است. یحیی در سندی نقل کرده است که نامهٔ پیامبر صلی الله علیه و اله به اهل نجران را با واسطه از نسخهٔ کتاب حسن بن صالح برگرفتم.۲ به نظر می‌رسد وی کتاب‌های حسن را در اختیار داشته و منقولاتی را که از حسن سماع نکرده، به طریق وجاده گزارش می‌کند.

دربارهٔ دقت‌نظر حسن بن صالح در اخذ حدیث، از وی چنین نقل کرده‌اند: «وقتی می‌خواستیم از احادیث کسی بنویسیم به‌قدری دربارهٔ او پرس‌وجو می‌کردیم که می‌گفتند آیا می‌خواهید به او زن بدهید».۳ شاید از همین رو حسن را در نقل حدیث توثیق کرده‌اند و ابن‌عدی گفته است از او حدیث منکری ندیدم.۴ تمامی مؤلفان صحاح شش‌گانه نیز از اقوال یا روایات وی یاد کرده‌اند.۵ بااین‌همه حسن بن صالح در سال‌های زیستش و تا مدتی بعد، مخالفان و مذمت‌گویان زیادی داشت که گاه احادیثش را به طور کامل وانهادند و ترک کردند.۶ مخالفت و انکار حسن به سبب عقاید خاص او بوده که عمدتاً همین عقاید منجر به این پندار شده که او سرسلسلهٔ فرقهٔ بتریه بوده است.

اعتقادات حسن بن صالح

باورهای حسن بن صالح را افزون بر روایاتش، می‌توان در خلال اوصاف و گزارش‌های هم‌عصرانش از دیدگاه‌های وی جست که گاه بدبینانه و غرض‌ورزانه بیان

1.. شهرستانی، الملل والنحل، ج۱، ص۱۷۲.

2.. بلاذری، فتوح البلدان، ج۱، صص۷۷–۷۸.

3.. خطیب بغدادی، الكفایة فی علم الروایة، ص۱۱۶.

4.. ابن‌عدی، الكامل، ج۲، ص۳۱۷.

5.. ر.ک: بخاری، الصحیح، ج۳، ص۱۵۸؛ مسلم بن حجاج نیشابورى، الصحیح، ج۸، ص۱۵۳؛ ابن‌ماجه، السنن، ج۱، ص۱۵۱؛ ابوداود سجستانى، سنن ابى‏داوود، ج۱، ص۳۶؛ ترمذی، السنن، ج۴، ص۱۹۸؛ نسائی، السنن، ج۳، ص۱۴۵ و بسیاری روایات دیگر كه به‌ویژه سنن‌نویسان گزارش كرده‌اند.

6.. نقل شده است که عبدالرحمن بن مهدی ابتدا همهٔ منقولات حسن بن صالح را، جز سه روایت، ترک کرد و بعدها همان سه روایت را هم وانهاد. ر.ک: عقیلی، الضعفاء الکبیر، ج۱، ص۲۳۳.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49461
صفحه از 575
پرینت  ارسال به