121
زیدیه و حدیث امامیه

رجالی نیز هر دو جایگاهی همانند دارند و نزد رجال‌شناسان اهل سنت به‌شدت تضعیف شده‌اند. ازقضا احمد بن حنبل، عمر بن موسی وجیهی را متهم به دزدیدن احادیث عمرو بن خالد کرده و گفته هر دو بر زید بن علی اخباری می‌بستند.۱

به این ترتیب رجال‌شناسان نخستین اهل سنت بیشتر بر ترک احادیث عمر بن موسی و ثقه نبودن او تاکید داشته‌اند.۲ از دیدگاه آنان دلیل دروغ‌گو بودن وی این است که روایاتی را از خالد بن معدان (۱۰۴ق) نقل می‌کند که مدعی است آنها را در سال ۱۰۸ق و در ارمنستان آذربایجان از او شنیده است؛ درحالی‌که خالد بن معدان چهار سال پیش از این تاریخ درگذشته و هرگز در جنگ‌های ارمنستان شرکت نکرده است.۳ روایات فقهی عمر بن موسی از خالد بن معدان در منابع زیدی نقل می‌شود.۴

ابن‌حبان دربارهٔ چگونگی روایات عمر بن موسی گفته است: «او از کسانی بود که روایات منکر را از مشاهیر نقل می‌کرد و چون احادیث بسیاری از ثقات نقل کرده که شباهتی به روایات شناخته‌شدگان ندارد، از مرز عدالت خارج، و مستحق جرح است؛ پس باید ترک شود».۵ رازی او را واضع حدیث خوانده۶ و ابن‌عدی افزوده است که او علاوه بر متن حدیث، اسناد حدیث را هم جعل می‌کرده است. در این میان حتی ابن‌عقدة زیدی‌مذهب هم به ضعف وجیهی اذعان کرده و طرق دیگر را بر طریق وی در یک حدیث واحد ترجیح داده است.۷

به نظر می‌رسد بدنامی و ضعف عمر بن موسی در نقل حدیث به‌قدری مشهور بوده که راویان برای یادکرد وی و احادیثش خود را ناگزیر از تدلیس در نام او

1.. بیهقی، معرفة السنن والآثار، ج۲، ص۴۰.

2.. ر.ک: ابن‌معین، تاریخ ابن‌معین بروایة الدوری، ج۲، ص۳۲۶؛ نسائی، الضعفاء والمتروکین، ص۲۲۲.

3.. عقیلی، الضعفاء الکبیر، ج۳، ص۱۹۱.

4.. احمد بن عیسی، الامالی، ج۲، ص۱۰۹۱؛ گفتنی است در نسخهٔ چاپی، برخلاف نسخهٔ نرم افزار الشامله، عمر بن موسی به عمرو بن موسی تحریف شده است.

5.. ابن‌حبان، كتاب المجروحین، ج۲، ص۸۶.

6.. ابن‌ابی‌حاتم رازی، الجرح والتعدیل، ج۶، ص۱۳۳؛ ابن‌عدی، همان، ج۵، ص۱۳.

7.. ابن‌عساكر، همان، ج۱۴، ص۱۶۹.


زیدیه و حدیث امامیه
120

الفهرست، هیچ اشارهٔ دیگری بدو در منابع رجال و طبقات نمی‌یابیم. بااین‌همه همان نقل عمر بن موسی از زید بن علی در سند طوسی و نیز در منابع روایی زیدیه،۱ نشان می‌دهد که وی زید بن علی را دیده و به اعتقادات او گرایش داشته است.

بهترین قرینه بر زیدی بودن او تصریح طوسی است؛ اما به نظر می‌رسد عمر بن موسی در نبرد زید را همراهی نکرده است؛ زیرا در هیچ یک از منابع زیدی که شامل اطلاعات تفصیلی از جنگجویان زیدی هستند، نامی از او در میان نیست. بااین‌حال در روایات او می‌توان نشانه‌های باور به زیدیه را یافت؛ برای نمونه او از صحابهٔ پیامبر صلی الله علیه و اله نقل می‌کند که پیامبر بر پاپوش مسح می‌کشید.۲ همچنین او مانند برخی از زیدیان به فضیلت روزهٔ عاشورا اعتقاد داشته۳ و از راویان حکم بن عتیبه است.۴ افزون بر اینها، باآنکه هیچ یک از رجالیان او را شیعی قلمداد نکرده‌اند، بسیاری از روایاتش گویای آن‌اند که او به اعتقاد مشترک میان همهٔ شیعیان، یعنی محبت علی علیه السلام و اعتقاد به برتری او، پایبند بوده است.۵ از سوی دیگر، هرچند در قیام‌های سادات حسنی همراهی نکرده، به نفع آنان احادیثی نقل کرده است؛ از جمله به نقل از زید بن علی از پدرانش روایت کرده است: «نفس زکیه از فرزندان حسن خواهد بود».۶

در نگاهی کلی به نظر می‌رسد که عمر بن موسی وجیهی به بتریه نزدیک‌تر است؛ شاهد این ادعا نوع اعتقادات و روایات وی، و نیز گرایش او به حدیث‌گویی به جای شرکت در شورش‌های مسلحانه است. در اینجا شاهد شباهت عمر بن موسی با ابوخالد عمرو بن خالد واسطی هستیم که گرچه از راویان برجستهٔ زید است، نامش در گزارش‌های تاریخی مربوط به نبردهای زیدیه یافت نمی‌شود. از لحاظ وضعیت

1.. برای نمونه ر.ک: ابوالعباس حسنی، المصابیح، ص۱۳۵.

2.. ابن‌عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱، ص۲۶۸.

3.. ابن‌ابی‌شیبه، المصنف، ج۸، ص۳۱۰.

4.. ابن‌عساكر، همان، ج۴۵، ص۳۴۵.

5.. برای نمونه ر.ک: محمد بن سلیمان كوفی، مناقب امیر المؤمنین، ج۲، صص۶۹، ۵۵۵؛ حاكم حسكانی، شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۱۸.

6.. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۱۶۸.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 52251
صفحه از 575
پرینت  ارسال به