119
زیدیه و حدیث امامیه

رویدادهای سفر عبداللّٰه بن نجاشی همراه بود، وی از اعتقاد به زیدیه دست کشید.۱

اگر روایت بالا را بپذیریم، باید انتصاب او به ولایت اهواز را مربوط به دورهٔ پسازیدی او بدانیم؛ زیرا نمی‌توان پذیرفت که منصور با آن همه درگیری‌های سختی که با علویان و قیام‌های زیدی داشت، یک زیدی را در چنین منصبی گماشته باشد. از سوی دیگر عبداللّٰه بن حسن محض در سال ۱۴۴ق در زندان منصور، و امام صادق علیه السلام نیز در سال ۱۴۸ق درگذشت؛ ازاین‌رو رسالهٔ اهوازیه باید بین این سال‌ها نوشته شده باشد.

به جز کشی، هیچ یک از رجالیان دیگر از عبداللّٰه بن نجاشی نام نبرده‌اند. در منابع حدیثی امامیه نیز تنها سه روایت از او نقل شده است که همگی به امام صادق علیه السلام می‌رسند و دربارهٔ فضایل علی علیه السلام۲ در قرآن، محدَّث بودن امام۳ و علم غیب داشتن امام۴ هستند.

ابوحفص وجیهی را از اهالی کوفه، و برخی منابع از مردمان شام دانسته‌اند.۵ از رجالیان تنها طوسی از او نامی به میان آورده و زیدی‌اش معرفی کرده است. طوسی همچنین به کتاب قراءة زید بن علی که عمر بن موسی نقل کرده، به واسطهٔ ابن‌جعابی طریق داده است. با همین طریق، که سندی طولانی دارد، از عمر بن موسی نقل می‌شود: «این قرائت را از زید بن علی شنیدم. شنیدم که زید بن علی می‌گفت: این قرائت امیرالمؤمنین است. من کسی را داناتر از او به کتاب خدا در ناسخ و منسوخ و مشکل و اعراب قرآن ندیده‌ام».۶ به جز این یادکردِ بدون جرح و تعدیل طوسی در

1.. ر.ک: كشی، همان، ج۲، ص۶۳۲؛ صفار، همان، ص۲۶۵؛ كلینی، همان، ج۷، ص۳۷۶؛ طوسی، تهذیب الأحكام، ج۱۰، ص۲۱۳.

2.. صفار مختصری از این روایت تفسیری را نقل می‌كند (ر.ک: بصائر الدرجات، ص۵۴۰). كلینی و عیاشی روایت كامل آن را هم، كه حاوی انتقاد از شیخین با تعبیر فلان و فلان است، گزارش می‌كنند (ر.ک: كلینی، همان، ج۸، ص۳۳۵؛ عیاشی، همان، ج۱، ص۲۵۵).

3.. مفید، الاختصاص، ص۲۸۶.

4.. ر.ک: صفار، بصائر الدرجات، ص۲۶۲.

5.. دارقطنی وی را كوفی می‌داند؛ اما ابن‌عساكر این قول را اشتباه دانسته، او را در اصل شامی می‌خواند (ر.ک: ابن‌عساكر، همان، ج۴۵، صص۳۴۴، ۳۵۰).

6.. طوسی، الفهرست، ص۱۸۶.


زیدیه و حدیث امامیه
118

که در مقابل حکومت اموی قیام کرده بودند و خود را از بنی‌هاشم می‌خواندند، به روایات ابوالجارود نیز راه یافته است و از سوی دیگر گاه برای مشروع کردن این قیام‌ها آنها را نشانه‌ای از آغاز قیام قائم معرفی می‌کردند. مؤلفان امامیه نیز بعدها این مفاهیم را در منابع خود داخل کردند؛ به گونه‌ای که شیخ مفید قیام سیاه‌پرچمان از خراسان را از نشانه‌های ظهور امام زمان دانسته است.۱ طوسی بیش از دیگر محدثان امامی از ابوالجارود پرهیز داشت و ازاین‌رو برخی از روایات فقهی او را یکسره باطل اعلام کرد؛ اما حتی او هم برخی روایات ابوالجارود دربارهٔ خروج مهدی را به طور گزینشی گزارش کرده است.

۸. ابوبحیر عبداللّه بن نجاشی (بعد از ۱۵۰ق)

ابوبحیر از نیاکان احمد بن علی نجاشی (۴۵۰ق)، رجالی سرشناس، است و مدتی از سوی منصور عباسی (۱۵۸ق) والی اهواز بوده است. احمد نجاشی از رسالهٔ امام صادق علیه السلام به ابوبحیر خبر داده و آن را تنها مصنَّف امام دانسته است؛۲ اما با صراحت از وجود آن یا طریق خود بدان سخن نگفته است؛ چنان‌که از مذهب زیدی عبداللّٰه هم سخنی به میان نیاورده است. شهید ثانی با سندی که به ابن‌قولویه می‌رسد، این رساله را آورده است؛ اما ظاهراً ابن‌قولویه هم اشاره‌ای به این رساله ندارد.۳

سند زیدی بودن ابوبحیر روایتی طولانی است که یک رجالی و سه محدث امامی آن را گزارش کرده‌اند. بنابر این روایت، عبداللّٰه نجاشی بر مذهب زیدیه بوده و وقتی با ابوعاصم عمار بن عبدالحمید سجستانی از سجستان به قصد مکه وارد مدینه شده، هریک به نزد امام خود رفته است. ازآنجاکه ابن‌نجاشی از پاسخ‌های عبداللّٰه بن حسن محض در صدور اجازه برای کشتار خوارج و مخالفان علی علیه السلام ناخشنود بود، از عمار خواست او را نزد امام صادق علیه السلام ببرد. در پی پاسخ‌های امام، که با اخبارهای غیبی از

1.. ر.ک: مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۶۸.

2.. ر.ک: نجاشی، همان، صص۱۰۱، ۲۱۳.

3.. شهید ثانی، رسائل، ص۳۲۸.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49425
صفحه از 575
پرینت  ارسال به