117
زیدیه و حدیث امامیه

به نظر می‌رسد یکی از دو طریقی که آورده، مربوط به این کتاب ‌است.۱ این تفسیر تا قرن‌های چهارم و پنجم مشهور و در دسترس بوده است؛ اما گویی آن را به خوش‌نامی و اعتبار نمی‌شناخته‌اند؛ زیرا در گزارشی تاریخی آمده است که دارقطنی ابن‌شاهین (۳۸۱ق) را به سبب نقل این تفسیر در کتاب تفسیری‌اش سرزنش کرده است. بدتر آنکه ابن‌شاهین چنان در ضبط‌ها بی‌دقت بود که اسناد را تحریف می‌کرد؛ مثلاً او «ابوالجارود زیاد بن منذر» را «ابوالجارود عن زیاد بن منذر» ضبط کرده بود.۲ تفسیر ابن‌شاهین را کتابی بزرگ، نوشته‌شده در سی‌ جلد، وصف کرده‌اند که تا روزگار ذهبی (۷۴۸ق) باقی بوده است.۳

از تفسیر ابوالجارود که به امام باقر علیه السلام منسوب است، اکنون نشان مستقلی در دست نیست و تنها اقوالی از آن، به‌ویژه در تفسیر قمی، باقی مانده است.

برآیند

گرچه بنابر منابع شیعی ابوالجارود مورد لعن و نفرین امام صادق علیه السلام واقع شده است و رجالیان اهل سنت نیز او را به سبب باورهای غالیانه‌اش در دوستی یا دشمنی با صحابه کذاب دانسته‌اند، احادیث فراوانی از ابوالجارود به منابع امامیه راه یافته است. هرچند نمی‌توان با اطمینان به نادرستی و جعلی بودن همهٔ این روایات حکم کرد، با توجه به باورهای زیدی ابوالجارود و برخی پیروانش که احتمالاً بر اخبار او افزوده‌‌اند، شاید این برداشت دور از واقع نباشد که روایات او چون رنگ و بوی اعتقادات او را دارد، حاصل دخل و تصرف او در اخبار است. بیش از همه، بازتاب دو باور «علی‌دوستی» و «خروج قائم» را در روایات نقل‌شده از ابوالجارود در منابع امامی می‌یابیم. ردپای این دو مفهوم را در تفسیر قرآن، گزارش‌های تاریخی، خطبه‌های امام علی علیه السلام و نیز فقه امامی می‌بینیم. به طور مثال، اندیشهٔ حمایت از سیاه‌جامگان عباسی

1.. طوسی، همان.

2.. ر.ک: خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶۶؛ ابن‌عساكر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۳، ص۵۳۷.

3.. ر.ک: ذهبی، تذكرة الحفاظ، ج۳، ص۹۸۸.


زیدیه و حدیث امامیه
116

شفابخش یا معطر بودن خاک آن،۱ ماجراهای کربلا و حتی تعداد زخم‌هایی که امام حسین علیه السلام برداشت، از دیگر موضوعات مطرح در این روایات است.۲

قیام و خروج مهدی

به جز آنچه گذشت، موضوعات دیگری هم در روایات ابوالجارود بازتاب یافته است که درگیری‌های اعتقادی و ذهنی او را می‌نمایاند. وی که به تصریح منابع زیدی در قیام زید بن علی حضور داشته و بااین‌حال حداقل سی سال پس از آن هم زیسته است، همواره به لزوم قیام در برابر حاکم جور پایبند بوده و خود در ترویج این باور می‌کوشیده است. از وی احادیث بسیاری دربارهٔ مهدی، پیش‌بینی قیام‌ها و ویژگی‌های قائم نقل شده است. این روایات را منابع امامی با توجه به باور مهدویت، و منابع اهل سنت گاه چون نمونه‌هایی از احادیث ضعیف بازگو می‌کنند. برای نمونه در روایتی که سندش از او تا پیامبر صلی الله علیه و اله می‌رسد، نقل شده است: «شب و روز نمی‌گذرد مگر آنکه قائم به پا می‌خیزد و می‌گوید...».۳ امامیه نیز بیشتر این اخبار را گرفته و در زمرهٔ روایات مربوط به قائم و مهدی موعود ثبت کرده‌اند که پس از این به‌تفصیل بدان خواهیم پرداخت.

تفسیر

آنچه بیش از همه سبب شهرت و اهمیت ابوالجارود در منابع امامی شده، نقل یک کتاب تفسیری از امام باقر علیه السلام توسط اوست. ابن‌عدی (۳۶۵ق)،۴ ابن‌ندیم (۴۳۸ق)،۵ نجاشی (۴۵۰ق) و طوسی (۴۶۱ق) به وجود آن تصریح کرده و دو فهرست‌نگار اخیر برای آن طریق داده‌اند.۶ طوسی به وجود اصلی هم برای ابوالجارود اشاره کرده است و

1.. مفید، المزار، ص۲۳؛ طوسی، الامالی، ص۳۱۷.

2.. ر.ک: صدوق، همان، ۲۲۸؛ همو، ثواب الاعمال، ص۲۵۹.

3.. عقیلی، الضعفاء الکبیر، ج۴، ص۲۸۶.

4.. ابن‌عدی، الكامل فی الضعفاء، ج۳، ص۱۹۱.

5.. ر.ک: ابن‌ندیم، الفهرست، ص۳۶.

6.. نجاشی، همان؛ طوسی، الفهرست، ص۱۳۱.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49522
صفحه از 575
پرینت  ارسال به