113
زیدیه و حدیث امامیه

دست از اصبغ بن نباته هستند.۱ به طور کلی پس از ابوجعفر محمد بن باقر علیه السلام، ابوالجارود از زید بن علی و اصبغ بیش از دیگران نقل کرده است. فراوانی روایات ابوالجارود از اصبغ با گزارشی که طوسی از کتاب مقتل حسین بن علی اصبغ ارائه می‌دهد، همخوانی دارد؛ زیرا ابوالجارود راوی این کتاب از اصبغ بن نباته است.۲

روایات ابوالجارود در منابع امامی

روایات ابوالجارود در منابع نخستین امامی کمتر بوده و خصوصاً در نیمهٔ اول قرن سوم شهرت و رواج چندانی نداشته است؛ به‌ویژه روایات تفسیری و احتمالاً کتاب تفسیر ابوالجارود از امام باقر علیه السلام در این دوره نزد امامیه رواج نداشته است.

نکتهٔ دیگر آنکه در عصری که برقی المحاسن را می‌نگاشت، طریق محمد بن سنان به ابوالجارود بیش از دیگر طرق نزد مؤلفان امامی رایج و متداول بود؛ به گونه‌ای که روایات این طریق در کتاب برقی دوبرابر روایات موجود از طرق دیگر بود؛ اما با گذشت زمان روایات ابوالجارود از منابع دیگر هم به کتاب‌های امامیه راه یافت و بر شمار آنها، به‌ویژه روایات منقول از طرقی غیر از طریق محمد بن سنان، افزوده شد؛ چنان‌که می‌بینیم در کتاب‌های صدوق مجموع روایات منقول از طریق محمد بن سنان با روایات نقل‌شده از طرق دیگر برابر است. این تغییرات احتمالاً نتیجهٔ فاصله گرفتن از عصر صدور روایات و نیز درهم آمیختن روایات و کتاب‌های امامی و زیدی توسط اساتید بوده است. ازاین‌رو تفسیر ابوالجارود به‌تدریج بیشتر در منابع امامی وارد شد؛ زیرا دیگر منبعی امامی تلقی می‌شد.

بیشترین بار میانجی‌گری در این ماجرا، به‌ویژه در اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم بر دوش ابن‌عقده (۳۳۳ق)، از راویان زیدی، بود. صدوق به واسطهٔ همو، چندین روایت ابوالجارود را با طریق کاملاً زیدی کثیر بن عیاش نقل کرده است.۳

1.. ر.ک: محمد بن سلیمان كوفی، ج۱، صص۱۷۱، ۳۹۵.

2.. ر.ک: طوسی، الفهرست، ص۸۶.

3.. ر.ک: صدوق، الامالی، ص۱۸۶؛ همو، التوحید، ص۲۳۶.


زیدیه و حدیث امامیه
112

آورد؛ اما تعداد آنها به‌قدری اندک است که بعید است منظور از نقل تفسیر ابوالجارود از امام باقر علیه السلام اینها بوده باشد؛ زیرا بیشتر این روایاتِ تفسیری در حقیقت تفسیر آیات فقهی قرآن هستند و ازاین‌رو در زمرهٔ روایات فقهی محسوب می‌شوند.

در صد روایت، خود احمد بن عیسی هم در طریق قرار دارد و با واسطهٔ محمد بن بکر از ابوالجارود روایت نقل می‌کند. بیست روایت را عباد بن یعقوب رواجنی از یحیی بن سالم فراء، ده روایت را محمد بن جمیل از محمد بن جبله از محمد بن بکر، و پنج روایت را مخول بن ابراهیم از محمد بن بکر نقل می‌کنند (به نمودار اسناد امالی احمد بن عیسی بنگرید).

بقیهٔ روایات سندهای پراکنده‌ای هستند که ابوالجارود از دیگران مثل زید بن علی علیه السلام، محمد بن حنفیه، امام حسن علیه السلام و امام زین العابدین علیه السلام نقل می‌کند و بدانها سند می‌رساند. بیشترین نقل از ابوالجارود (حدود ۱۲۰ روایت) مربوط به محمد بن بکر است. منابع امامی برخی روایاتِ احمد بن عیسی را با طریق محمد بن سنان یا دیگران گزارش کرده‌اند.

منابع متأخر زیدی، برخلاف امالی احمد بن عیسی، طرق متنوع و متفاوت دیگری ارائه می‌دهند که نمی‌توان برای آنها الگوی ثابتی به روایات ابوالجارود جست. احتمالاً تنها احمد بن عیسی به کتابی فقهی از ابوالجارود و به واسطهٔ محمد بن بکر دسترسی داشته که شمار زیادی از روایاتش را گزارش کرده است. این روایات شامل چندین خبر تفسیری از امام باقر علیه السلام،۱ روایات فضایل امیرالمؤمنین از زید بن علی،۲ فضایل زید،۳ فضایل امام حسین علیه السلام و نیز وقایع مربوط به ایشان،۴ یا روایاتی از این

1.. شجری، الامالی الخمیسیه، ج۱، ص۱۷ و ج۲، ص۶۹.

2.. ر.ک: محمد بن سلیمان كوفی، همان، ج۱، ص۳۵۸؛ شجری، الامالی الخمیسیه،ج۱، ص۱۳۷؛ همچنین برای روایات فضایل امام علی علیه السلام از امام باقر علیه السلام ر.ک: محمد بن سلیمان كوفی، همان، ج۲، صص۱۶۲، ۱۶۴، ۳۸۲، ۴۱۴.

3.. ر.ک: شجری، الامالی الاثنینیه، ص۶۰۱.

4.. ابوعبداللّه علوی، فضل زیارة الحسین علیه السلام، صص۴۴-۴۵؛ شجری، الامالی الخمیسیه، ج۱، ص۱۸۶.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49535
صفحه از 575
پرینت  ارسال به