107
زیدیه و حدیث امامیه

ابن‌عدی که گویا روایات صبّاح را بازبینی کرده است می‌گوید: «روایت اندکی دارد» و راوی مشهور صبّاح، علی بن هاشم بن برید را از شیعیان کوفه برمی‌شمرد.۱ به نظر می‌رسد منظور ابن‌عدی از نوع تشیع علی بن هاشم، تشیع رایج در کوفه، در مقابل تشیع مدینه باشد که پایگاه و منزلگاه ائمه علیهم السلام بوده است. یکی از ویژگی‌های تشیع کوفی ترویج اندیشه‌های غلوآمیز شیعی و نیز حمایت از انقلاب‌های زیدیه و همهٔ شورشیان علوی است.

صباح خود نیز احتمالاً در قیام زید حضور داشته یا لااقل وی را دیده است؛ زیرا به‌گونه‌ای از سیره و سخنان زید بن علی خبر می‌دهد که نشان می‌دهد با وی همراه و همنشین بوده است.۲ وی نفس زکیه را نیز دیده است؛ زیرا از وی روایتی دربارهٔ ثواب زیارت شهدا نقل کرده است.۳ افزون بر این وی روایتی تفسیری نیز در فضیلت علی علیه السلام از حسن بن صالح بن حی دارد۴ که نشان می‌دهد صبّاح در بیشتر محافل و انجمن‌های بزرگان موافق با زیدیه حضور داشته است.

۷. ابوالجارود زیاد بن منذر (بعد از ۱۵۰ق)

زیاد بن منذر کوفی معروف به ابوالجارود مردی نابینا۵ از قبیلهٔ خارف۶ همدان۷، صحابی امام باقر علیه السلام و از راویان امام صادق علیه السلام۸ بوده که به هنگام قیام زید بن علی علیه السلام اعتقاداتش دگرگون شده است. طوسی به‌صراحت وی را «زیدی المذهب» می‌خواند و

1.. ابن‌عدی، ج۴، ص۸۵.

2.. ر.ک: شجری، الامالی الاثنینیة، ص۵۹۷.

3.. ابوعبداللّه علوی، فضل زیارة الحسین علیه السلام، ص۸۱.

4.. ر.ک: فرات كوفی، همان، ص۴۴۰.

5.. نجاشی، همان، ص۱۷۰؛ طوسی، الرجال، ص۱۳۵، نجاشی با سند از ابوالجارود نقل می‌كند كه نابینا به دنیا آمده است.

6.. طوسی در جایی آن را «حوفی» ( الرجال، ص۱۳۵) و در جای دیگر «خارفی» (همان، ص۲۰۸) ثبت کرده است.

7.. ابن‌غضائری، همان، ص۶۱. نجاشی (ص۱۷۰) افزون بر این نقل می‌كند كه ابوالجارود از قبیلهٔ ثقیف بوده است.

8.. نجاشی، همان؛ طوسی، همان، صص۱۳۵، ۲۰۸. طوسی به تابعی بودن ابوالجارود هم اشاره دارد كه منابع دیگر دربارهٔ آن چیزی نگفته‌اند.


زیدیه و حدیث امامیه
106

۶. ابومحمد صبّاح بن یحیی مُزنی (بعد از ۱۵۰ق)

صبّاح را کوفی و از جمله راویان صادقین علیهما السلام معرفی کرده‌اند؛۱ هرچند طوسی او را تنها در زمرهٔ اصحاب امام صادق علیه السلام و با تعبیر مبهم «اسند عنه» یاد کرده است.۲ وی در عمل روایت مستقیمی از صادقین علیهما السلام ندارد. نجاشی و طوسی وی را دارای کتاب دانسته‌اند. عبارت نجاشی دربارهٔ کتاب او (یرویه جماعة)۳ احتمالاً نشان از تعداد زیاد راویان آن کتاب و شهرت و رواج روایات صبّاح دارد. نجاشی صبّاح را توثیق کرده و طوسی دربارهٔ وثاقت یا ضعف وی یا حتی مذهبش اطلاعاتی نداده است.۴ ابن‌غضائری وی را ضعیف و از زیدیه دانسته و احادیثش را چنین ارزیابی کرده است: «حدیث او در احادیث امامیه رواج دارد که جایز است تنها به عنوان حدیث شاهد استفاده شود».۵ ابن‌غضائری در جای دیگر وی را صبّاح بن بشیر بن یحیی مُقرئ و از زیدیه خوانده۶ که به نظر می‌رسد با صبّاح بن یحیی مزنی یکسان است.۷

رجال‌شناسان اهل سنت نیز صبّاح بن یحیی را معرفی و ارزیابی کرده‌اند. بخاری با این داوری که «فیه نظرٌ»، به روایتی از وی اشاره می‌کند که از قول پیامبر صلی الله علیه و اله می‌گوید: «امارت بر مسلمانان تنها شایستهٔ قرشی‌هاست».۸ ابن‌حبان نیز در تضعیف او می‌گوید: «صبّاح به‌قدری پُراشتباه است که باید از استناد به روایات منفردش خودداری کرد».۹ رازی از قول پدرش تنها به این کلام بسنده می‌کند: «هو شیخ».۱۰

1.. ر.ک: نجاشی، همان، ص۲۰۱.

2.. طوسی، الرجال، ص۲۲۶.

3.. نجاشی، همان.

4.. ر.ک: طوسی، الفهرست، ص۱۴۸.

5.. ابن‌غضائری، همان، ص۷۰.

6.. همان، ص۱۱۹.

7.. گفتنی است از صبّاح بن قیس بن یحیی هم یاد شده است. خویی همهٔ اینها را یكی دانسته است. ر.ک: خویی، همان، ج۱۰، صص۹۸، ۱۰۴.

8.. ر.ک: بخاری، التاریخ الكبیر، ج۴، ص۳۱۵.

9.. ابن‌حبان، كتاب المجروحین، ج۱، ص۳۷۷.

10.. ابن‌ابی‌حاتم رازی، الجرح والتعدیل، ج۴، ص۴۴۲.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49615
صفحه از 575
پرینت  ارسال به