103
زیدیه و حدیث امامیه

یک روایت از عمرو از زید بن علی از پدرانش نقل می‌کند.۱ برقی، که او نیز در طریق نقل کتاب عمرو بن خالد حضور دارد، در کتابش از وی روایتی نقل نکرده است. از صفار نیز همین عملکرد را می‌بینیم. به نظر می‌رسد در سدهٔ سوم هنوز کتاب یا مجموعه احادیث عمرو بن خالد واسطی به منابع روایی امامی راه نیافته بود.

مشابه این رویداد را در منابع روایی اهل سنت نیز مشاهده می‌کنیم. ابن‌معین (۲۳۳ق) از وجود کتاب عمرو بن خالد از زید بن علی، که نزد زیدیه رواج داشته، آگاهی داشته و آن را تکذیب کرده است.۲ احمد حنبل (۲۴۱ق) نیز روایت عمرو از زید بن علی را گزارش و سپس آن را رد می‌کند.۳ در قرن سوم تنها تعداد اندکی از مؤلفان اهل سنت به روایات کتاب عمرو اشاره دارند. عبدالرزاق صنعانی (۲۱۱ق)،۴ ابن‌ابی‌شیبه (۲۳۵ق)۵ و ابن‌ماجه (۲۷۳ق)۶ از این گروه‌اند که معمولاً یک راویت از او آورده‌اند. پس از آن، در قرن‌های چهارم و پنجم روایات بیشتری از عمرو بن خالد از زید بن علی در منابع اهل سنت یافت می‌شود.۷

اشاره شد که طوسی اخبار تقیه‌ای یا ضعیف و غیر قابل استناد عمرو را در تهذیبین تبیین و معرفی کرده است. اهل سنت نیز در نقد روایات عمرو به طور مشابه عمل کرده‌اند. به طور مثال خبر جواز مسح بر جبیره۸ را اهل سنت بارها آورده و ضمن نقد آن دلالت و سندش را مخدوش اعلام کرده‌اند.۹

1.. منقری، كتاب الصفین، ص۱۳۴.

2.. ر.ک: ابن‌معین، تاریخ ابن‌معین بروایة الدوری، ج۱، ص۲۷۵؛ عقیلی، همان، ج۳، ص۲۶۹.

3.. احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۳۲۱.

4.. عبدالرزاق صنعانی، المصنف، ج۱۱، ص۴۷۱.

5.. ابن‌ابی‌شیبه، المصنف، ج۶، ص۲۵۶.

6.. ابن‌ماجه، السنن، ج۱، ص۲۱۵.

7.. به طور مثال دارقطنی (۳۸۵ق) در السنن (ج۴، ص۱۳)، لالكائی (۴۱۸ق) در اعتقاد اهل السنة (ج۳، ص۴۹۳) و بیهقی (۴۵۸ق) در بسیاری از تألیفاتش از جمله در شعب الایمان (ج۳، ص۱۴۶) از این دسته‌اند.

8.. «... عن عمرو بن خالد عن زید بن علی عن أبیه عن جده عن علی بن أبی طالب رضی اللّٰه عنه قال: انكسرت إحدى زندی فسألت النبی صلى اللّه علیه و سلم فقال امسح على الجبائر...».

9.. ر.ک: احمد بن حنبل، العلل و معرفة الرجال، ج۳، ص۱۶؛ بیهقی، السنن الكبری، ج۱، ص۲۲۸؛ دارقطنی، السنن، ج۱، ص۲۳۳.


زیدیه و حدیث امامیه
102

حاکی از وارد نشدن جبرئیل به خانه‌ای که در آن سگ و تصویر باشد را نقل کرده‌اند.۱ روایاتی نیز در فضایل علی علیه السلام و شهیدان بین منابع امامی و زیدی مشترک است.۲

این اشتراکات نشان می‌دهد محدثان هر سه گروه، از یک منبع واحد بهره برده‌اند و بنا به باورهای خود اخباری را که مخالف باورهایشان نبوده، گزینش و نقل کرده‌اند؛ چنان‌که امامیه اخباری از زید بن علی در تأیید امامت امام صادق علیه السلام،۳ و زیدیه اخباری از امام صادق علیه السلام و امام باقر علیه السلام در تأیید فضایل زید بن علی گزارش کرده‌اند.۴ علمای زیدی همچنین برخی اخباری را که با فقه امامیه همخوانی نداشته و عالمان امامی آنها را از باب تقیه دانسته‌اند، ذکر کرده‌اند. از این دست اخبار می‌توان به «نهى رسول اللّٰه عن نکاح المتعهٔ یوم خیبر» و «الرضعهٔ الواحدهٔ کالمائهٔ» اشاره کرد که طوسی هر دو را موافق مذهب عامه و از روی تقیه می‌داند و درعین‌حال احمد بن عیسی آنها را در امالی خود آورده است.۵

با نگاهی به منابع امامیه به نظر می‌رسد کتاب عمرو بن خالد در قرون ابتدایی و دست‌کم تا قرن سوم، رواج چندانی نداشته یا از اعتبار شایان توجهی برخوردار نبوده است؛ زیرا کتاب‌هایی که از مؤلفان این دوره‌ها باقی مانده، یا روایتی از عمرو را گزارش نمی‌کنند، و یا تنها به یک یا دو مورد از روایات او اشاره دارند. نکتهٔ تأمل‌برانگیز آنکه همهٔ این نویسندگان راوی کتاب عمرو محسوب می‌شوند و یا معمولاً در طرق اخبار منتهی به عمرو بن خالد حضور دارند.

نصر بن مزاحم منقری (۲۱۲ق)، که راوی طریق نجاشی است، در وقعهٔ صفین تنها

1.. ر.ک: كلینی، همان، ج۶، ص۵۲۸؛ احمد بن حنبل، المسند، ج۱، صص۱۴۶، ۱۴۸.

2.. به طور مثال ر.ک: طوسی، الامالی، ص۱۳۷؛ محمد بن سلیمان كوفی، همان، ج۱، ص۳۹۳؛ طوسی، تهذیب الأحكام، ج۶، ص۱۲۱؛ ابوطالب هارونی، تیسیر المطالب فی أمالی أبی طالب، ص۳۹۷.

3.. در خبری از زید، امام صادق علیه السلام حجت عصر خویش وصف می‌شود (صدوق، الامالی، ص۶۳۷). در اخباری دیگر از عمرو، مفهوم دوازده‌امامی بودن ائمه بعد از پیامبر صلی الله علیه و اله از نسل امام حسین علیه السلام بیان می‌شود (صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۶۵؛ خزاز قمی، همان، ص۱۹۳).

4.. ر.ک: فرات كوفی، التفسیر، ص۴۷۵؛ شجری، همان، ص۵۸۹.

5.. ر.ک: طوسی، تهذیب الأحكام، ج۷، ص۲۵۱ و ج۷، ص۳۱۷؛ احمد بن عیسی، الامالی، ج۲، صص۸۷۶، ۱۰۰۶.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49926
صفحه از 575
پرینت  ارسال به