413
شناخت نامه حدیث - جلد اول

شده است كه حكايت از حبّ و بغض شخصى پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نسبت به افراد، بدون منشأ وحيانى دارد.

به نظر مى‏رسد معترضان به نگارش سخنان پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله، همان گروهى هستند كه پس از رحلت ايشان، ديدگاه خود را در عدم نگارش حديث نبوى به همه مسلمانان، ابلاغ و آن ديدگاه را اجرايى كردند. شعار اصلى اين گروه، «حسبُنا كتاب اللّه‏» بود كه آن را به گونه‏هاى متفاوت بيان مى‏كردند.

دوران خلفا

پس از رحلت پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله، جريان حاكم تلاش كرد تا با توصيه، بخش‏نامه و حتّى تهديد، نگارش و تدوين و نقل روايات پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را متوقّف سازد.

خليفه اوّل، نخستين گام را در اين مسير برداشت. عايشه، همسر پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و دختر خليفه اوّل مى‏گويد:

پدرم، احاديث پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را گردآورى كرده بود كه شمار آنها به پانصد حديث مى‏رسيد. شبى ناراحت بود و در بستر خود، آرام و قرار نداشت. صبحگاه، مرا خواست و گفت: دخترم! احاديث مرا بياور. آنها را برايش بردم و او، همه آنها را در آتش سوزانيد. وقتى از سبب آن پرسيدم، گفت: ترسيدم كه بميرم و اين احاديث، نزد من باشد و در ميان آنها حديثى يافت شود كه آن را از شخص موثّقى شنيده باشم، ولى او برايم دقيق گزارش نكرده باشد.۱

ذهبى در تذكرة الحفّاظ، با نقل گزارش ديگرى از ابن مليكه مى‏نويسد:

پس از رحلت پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله، ابوبكر، مسلمانان را گِرد آورد و گفت: شما احاديثى را از پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نقل مى‏كنيد و در آن، اختلاف داريد، مردمان پس از شما هم اختلاف‏هاى بيشترى خواهند داشت. بنا بر اين، هيچ سخنى را از پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نقل نكنيد و اگر كسى از شما در اين باره پرسش كرد، در پاسخ او بگوييد: ميان ما و

1.. تذكرة الحفّاظ : ج ۱ ص ۵ ، كنز العمّال : ج ۱۰ ص ۲۸۵ ح ۲۹۴۶۰ .


شناخت نامه حدیث - جلد اول
412

چهار روز قبل از رحلت پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله، از حاضران خواست تا قلم و دواتى بياورند تا ايشان، متنى را كتابت كنند كه با وجود آن، امّت اسلامى هرگز گم‏راه نشوند.۱

متأسّفانه، اين درخواست پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله با اعتراض و بگو مگوى برخى، كنار نهاده شد.

ابن عبّاس، داستان جلوگيرى نگارش حديث پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله از سوى اين چند نفر را با حالتى حزن‏انگيز، گزارش كرده است.۲

۲. نگارش حديث در عصر خلفا

در زمان حيات و در حضور پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و گاه به امر ايشان، روايات نبوى نوشته مى‏شد.۳ اگر چه گاه زمزمه‏هايى دالّ بر مخالفت با نگارش همه سخنان پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله گزارش شده است، ولى اين مخالفت‏ها در خور توجّه نبوده و بازتاب جدّى در ميان اصحاب پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نداشتند.

گزارشى كه از عبد اللّه‏ بن عمرو بن عاص نقل شد، مخالفت افرادى سرشناس و تأثيرگذار۴ از قبيله قريش را با نگارش سخنان پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله بازگو مى‏كند. سبب مخالفت اين افراد، سخن گفتن پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله در حالت خشنودى يا ناخشنودى ايشان است كه ظاهراً ناظر به تعريف و تمجيدهاى پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله از برخى اصحاب خويش و صفات نيكوى آنان، يا نكوهش صفات زشت و ناپسند برخى ديگر از آنان است و آنان در بيان احكام فقهى يا آموزه‏هاى تفسيرى، مخالفتى ندارند.

روشن است كه اين گروه، اين ستايش‏ها و نكوهش‏ها را به ضرر خود و منافع خود در آن دوره، يا در دوران پس از پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله مى‏ديده‏اند، ولى سخن به گونه‏اى مطرح

1.. ر . ك : صحيح البخارى : ج ۵ ص ۱۳۸ و ج ۷ ص ۹ . نيز ، ر . ك : شرح صحيح مسلم : ج ۱۱ ص ۹۲ .

2.. ر . ك : مصادر پيشين .

3.. ر . ك : ص ۳۷۷ (نگارش حديث پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله در روزگار ايشان) .

4.. تأثيرگذار بودن آنان، از اين نكته معلوم مى‏شود كه به سبب اعتراض آنها، عبد اللّه‏ بن عمرو بن عاص، نوشتن سخنان پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را متوقّف كرد.

  • نام منبع :
    شناخت نامه حدیث - جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4488
صفحه از 501
پرینت  ارسال به