121
شناخت نامه حدیث - جلد اول

نيز كه بر پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نازل گشته، نخواهد پذيرفت. او تنها پس از پذيرش خدا و پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و اعتقاد به پيروى از آنان، آيات الهى را حجّت خواهد شمرد. بنا بر اين، آموزه‏هاى قرآنى، محتاج به حكم پيشين عقل و فطرت انسانى به حجّيت سخنان پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و واقع‏نمايى آن است. بنا بر اين، آيات الهى كه بر اطاعت از خداى متعال و پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمان داده‏اند، احكام ارشادى تلقّى مى‏شوند.

۴. تصريح قرآن بر اسوه بودن پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله

قرآن كريم، پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را اسوه و الگوى مؤمنان معرّفى كرده است:

«لَّقَدْ كَانَ لَكُمْ فِى رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْأَخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا.۱

قطعاً براى شما در [اقتدا به] پيامبر خدا، سرمشقى نيكوست؛ براى آن كس كه به خدا و روز بازپسين، اميد دارد و خدا را فراوان ياد مى‏كند».

اسوه بودن پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله بدان معناست كه تمامى افعال، تروك و سخنان ايشان، شايسته الگوبردارى و پيروى است؛ زيرا او براى كسانى كه به مبدأ و معاد باور دارند، الگويى نيكوست.

روشن است كه الگو معرّفى كردن پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به معناى حجّيت و اعتبار همه سخنان و افعال ايشان است. در غير اين صورت، توصيه به سرمشق قرار دادن رفتار پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله در برخى از موارد، موجب هلاكت انسان و دست نيافتن او به طريق صحيح مى‏شود. گروه پيشين آيات نيز به گونه‏اى الگوگيرى از سخن و فعل پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله توصيه مى‏كردند و پيروى از ايشان را هدايت مى‏شمُرند.

۵. تأكيد قرآن بر وحيانى بودن سخنان پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله

قرآن كريم، سخنان پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را وحيانى و واقع‏نما، معرّفى كرده و ايشان را از گفتار

1.. احزاب: آيه ۲۱.


شناخت نامه حدیث - جلد اول
120

اوست آنچه تكليف شده و بر عهده شماست آنچه موظّف هستيد و اگر اطاعتش كنيد، هدايت مى‏يابيد و بر فرستاده[ى خدا] جز ابلاغ آشكار [مأموريتى] نيست».

در آياتى ديگر، به صراحت، اوامر و نواهى پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را شايسته پيروى دانسته و به آنها، فرمان داده است:

«وَ مَآ ءَاتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ.۱

آنچه را پيامبر براى شما آورده، بگيريد [و اجرا كنيد] و از آنچه نهى كرده، خوددارى نماييد و از [مخالفت با] خدا بپرهيزيد كه خداوند، كيفرش شديد است!».

بنا بر اين، از منظر قرآن، سخن، فعل و تقرير پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله معتبر بوده و پيروى از آن، پسنديده و الزامى است و فرمان به اطاعت پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله، در اين راستا ارزيابى مى‏شود.

اگر چه ظاهر اوامر قرآنى، فرمان مولوى به اطاعت از پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله است، ولى در واقع، اين اوامر قرآنى، زمينه‏اى ارشادى دارند؛۲ زيرا تا زمانى كه عقل انسانى به وجود آفريدگار توانا ايمان نداشته و پيامبرىِ رسول اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را نپذيرفته باشد، كلام الهى را

1.. حشر: آيه ۷.

2.. مقصود از اوامر مولوى، دستورهاى شرعى در زمينه‏هاى مختلف احكام، اخلاق و اعتقادات هستند كه تنها از طريق شارع مقدّس، دست‏يافتنى اند؛ همانند دستور خداوند به وجوب روزه در ماه رمضان و لزوم انجام دادن حج براى اشخاصى كه توان مالى دارند. مراد از اوامر ارشادى، دستورهايى هستند كه عقل يا فطرت انسانى آنها را درك مى‏كنند و پسنديده يا ناپسند بودن آنها، محتاج به اوامر شرعى نيست؛ همانند پسنديده بودن عدالت يا ناپسند بودن جور و ستم بر ديگران كه عقل و فطرت انسان آنها را مى‏فهمند . دستورهاى شرعى در اين زمينه را اوامر و نواهى ارشادى به معناى ارشاد و راه‏نمايى به حكم عقل و فطرت مى‏شمارند. گروه شاخص از امر ارشادى، آموزه‏هاى دينى‏اى هستند كه بدون پشتيبانى حكم عقل و فطرت، پذيرفتنى نيستند؛ زيرا دليلى براى پيروى از آنها وجود ندارد. آياتى از قرآن كه بر پيروى خدا و پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله دلالت دارند، جزء اين گروه هستند. براى آشنايى بيشتر با اوامر مولوى و ارشادى، ر . ك : اصطلاحات الاُصول : ص ۷۵ ؛ محاضرات فى اُصول الفقه : ج ۲ ص ۳۸۳ .

  • نام منبع :
    شناخت نامه حدیث - جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4659
صفحه از 501
پرینت  ارسال به