421
شناخت نامه حدیث - جلد دوم

قرائت قرآن، ثواب ندارد، بلكه احاديث معتبرى داريم كه ثواب‏هاى چشمگيرى را براى قرائت سوره‏هايى مانند حمد، توحيد، معوّذتين و... وعده داده‏اند.

ديگر احاديث ساخته شده بر اساس اين انگيزه، وعده پاداش‏هاى گزاف براى برخى كارهاى بسيار خُرد است. برخى ساده‏نگران، به اميد ترغيب مردم به برخى اعمال مستحب، سخنانى را مى‏سازند و آنها را به پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و ائمّه عليهم‏السلام منسوب مى‏كنند. براى مثال، پاداشى بزرگ براى گفتن ذكرى، خوردن غذايى، يا حتّى انجام دادن عبادتى بدعت‏آميز، مانند نماز ضحى، قرار مى‏دهند. عبد اللّه نهاوندى، از يكى از اين افراد به نام غلام خليل، علّت جعل را پرسيده و او پاسخ داده است: آنها را ساختيم تا دل‏ها را نرم و جذب كنيم!۱

در اين‏جا نيز مى‏گوييم: هر حديثِ بيانگر پاداش‏هاى بزرگ، جعلى نيست؛ زيرا گاه، عملى كوچك، امّا با خلوص نيّت، بذرى را مى‏مانَد كه مى‏پايد و مى‏بالد و ميوه مى‏دهد. به فرموده امام على عليه‏السلام:

۰.أَنَّ لِكُلِّ عَمَلٍ نَبَاتاً.۲

هر عملى، رويشى دارد.

و

۰.كفايَةُ القَليلِ مِنَ العَمَلِ مَعَ الإخلاصِ.۳

اخلاص، جبران كننده كمىِ عمل است.

از سوى ديگر، تفضّل و احسان الهى نيز جايگاه و عظمت خود را دارد و انسان‏هاى شايسته، سزاوار بهره‏مندى از آن هستند.

1.ر . ك : ح ۸۴۳ .

2.نهج البلاغة : خطبه ۱۵۴ .

3.ر . ك : ميزان الحكمة : ج ۳ ص ۳۷۱ باب ۱۰۴۲ .


شناخت نامه حدیث - جلد دوم
420

براى نمونه، ابو البخترى، قاضى دربار هارون الرشيد، براى خوشامد خليفه و تأييد كبوتربازى او، حديثى از زبان عايشه مى‏سازد كه كبوتربازى را به پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نسبت مى‏دهد و اين كار را چنان چاپلوسانه و گستاخانه مى‏كند كه حتّى هارون به انديشه عزلش مى‏افتد، امّا به جهت قريشى بودن او، بركنارش نمى‏كند.۱

شبيه اين ماجرا، ميان غياث بن ابراهيم و مهدى عبّاسى رخ داده است كه محدّثان اهل سنّت، آن را نيزگزارش كرده‏اند.۲ هر چند در اين ماجرا، مهدى عبّاسى با وجود تكذيبش، ۱۰ هزار درهم به او مى‏بخشد.

شايد بتوان داستان‏سرايى، يا جعل برخى احاديث پزشكى را نيز بر پايه همين انگيزه‏هاى شخصى توجيه كرد، هر چند داستان‏سرايى در برخى موارد، افزون بر درآمدزايى براى جاعلان، در خدمت حاكمان بوده است.

انگيزه شخصى در خور توجّه، خيرخواهى است. ساده‏انگارى، موجب شد تا برخى كوته‏فكران براى جلب مردم به كارهاى عبادى، ثواب‏هايى كوچك و بزرگ براى برخى امور، مانند خواندن فلان حديث و فلان آيه و به جا آوردن فلان نماز و تعقيبات آن، بسازند. براى نمونه، از نوح بن ابى مريم مروزى مى‏پرسند: چرا احاديثى را در فضيلت يكايك سوره‏هاى قرآن نقل مى‏كنى و مى‏گويى آنها را عكرمه از ابن‏عبّاس روايت كرده است، با آن كه ديگر شاگردان ابن عبّاس، آنها را گزارش نكرده‏اند؟ او پاسخ مى‏دهد: من ديدم مردم از قرآن، روى گردانيده و به فقه ابو حنيفه و تاريخ‏نگارى ابن اسحاق مشغول شده‏اند، پس اين احاديث را براى رضاى خدا وضع كردم!۳

گفتنى است وجود برخى روايات ساختگى در اين زمينه، به معناى آن نيست كه

1.ر . ك : ح ۸۱۹ .

2.ر . ك : ح ۸۱۸ .

3.ر . ك : ح ۷۸۵ .

  • نام منبع :
    شناخت نامه حدیث - جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 3321
صفحه از 501
پرینت  ارسال به