رَسولُ اللَّهِ، وَ أنَّكَ وَلِىُّ المُؤمِنينَ بِما جَعَلَهُ اللَّهُ وَ جَعَلتُهُ لَكَ، فَمَن أقَرَّ بِذلِكَ وَ كانَ يَعتَقِدُهُ صارَ إلَى النَّعيمِ الَّذى لا زَوالَ لَهُ. ^۱اى على! نخستين چيزى كه پس از مرگ بنده از او پرسيده مى‏شود، گواهى به يگانگى خداوند يكتاست و رسالت محمّد، و اين كه تو ولىّ مؤمنانى، به دليل آنچه خدا و من، برايت قرار داده‏ايم. پس هر كس به اينها اقرار كند و معتقد باشد، به سوى نعمتى كه زوال ندارد، ره‏سپار مى‏شود.
۲ . دسته دوم ، تنها به محبّت اهل بيت عليهم السلام اشاره كرده‏اند . پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله مى‏فرمايد:
أوّلُ ما يُسأَلُ عَنهُ العَبدُ حُبُّنا أهلَ البَيتِ. ^۲نخستين چيزى كه از آن سؤال مى‏شود، محبّت ما اهل بيت است.
۳ . دسته سوم، نماز و زكات و روزه را با هم، جزو نخستين سؤال‏ها دانسته است. امام صادق عليه السلام در اين باره فرموده است:
أوَّلُ ما يُسأَلُ عَنهُ العَبدُ إذا وَقَفَ بَينَ يَدَىِ اللَّهِ عزّ وجلّ : الصَّلَواتُ المَفروضاتُ، وَ عَنِ الزَّكاةِ، وَ عَنِ الصِّيامِ المَفروضِ. ^۳ [در قيامت،] آن گاه كه بنده در پيشگاه خداوند مى‏ايستد، نخستين چيزى كه از او مى‏پرسند، نمازهاى واجب، زكات و روزه واجب است.
۴ . دسته چهارم، افزون بر نماز و زكات و روزه و حج، ولايت اهل بيت عليهم السلام را نيز در كنار آنها آورده است. در حديثى امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد:
إنَّ أوَّلَ ما يُسأَلُ عنهُ العَبدُ إذا وَقَفَ بينَ يَدىِ اللَّهِ - جَلَّ جَلالُهُ - الصَّلَواتُ المَفروضاتُ، وَ عَنِ الزَّكاةِ المَفروضَةِ، وَ عنِ الصِّيامِ المَفروضِ، وَ عَنِ الحَجِّ المَفروضِ، وَ عَن وَلايَتِنا أهلَ البيتِ، فإِن أقَرَّ بِوَلايَتِنا ثُمَّ ماتَ علَيها قُبِلَت مِنهُ

توضيحى در باره نخستين پرسش پس از مرگ ^۱

چند حديث، نماز را نخستين سؤال از انسان پس از مرگش دانسته‏اند. اين نكته با توجّه به اهمّيت نماز و تأكيدات قرآن ، پيامبر صلى اللَّه عليه وآله و اهل بيت عليهم السلام بر آن، به خودى خود، پذيرفتنى است؛ زيرا اگر چيزى «سيماى دين» ^۲ شد و ترك‏كننده آن جزو كافران به شمار آمد، ^۳ انتظار مى‏رود كه نخستين مورد از موارد سؤال و مؤاخذه باشد؛ اما پرسش، اين است كه نماز از اعمال و عبادات است و بالطبع در رتبه‏اى متأخّر از عقايد بنيادين دين (مانند توحيد و نبوّت) قرار دارد . بايد ابتدا از آنها سؤال شود و نه از نماز. آنچه پرسش را پيچيده مى‏كند، رواياتى است كه افزون بر باورهاى بنيادى، مواردى ديگر غير از نماز را نيز از نخستين پرسش‏ها دانسته‏اند.
به نظر مى رسد كه بتوان با گردآورى و دسته‏بندى احاديث ناظر به موضوع، به پاسخ مسئله دست يافت.
۱ . دسته نخست، توحيد، نبوّت و ولايت اهل بيت عليهم السلام را نخستين سؤال از انسان پس از مرگش مى‏دانند. در حديثى، پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله به امام على عليه السلام مى‏فرمايد:
يا عَلِيُّ! إنَّ أوَّلَ ما يُسأَلُ عَنهُ العَبدُ بَعدَ مَوتِهِ شَهادَةُ أن لا إلهَ إلَّا اللّهُ، وَ أنَّ مُحَمَّداً