اينك و در پى طرح موضوع، نوبت آن است تا گستره جواز جمع بين دو نماز را كه ميان شيعيان و اهل سنّت مورد مناقشه قرار گرفته ، با تأكيد بر سنّت نبوى ، به اختصار ، بحث و بررسى نماييم .

با هم خواندن دو نماز در سنّت پيامبر صلى اللَّه عليه وآله‏

روايات بسيارى از پيامبر صلى اللَّه عليه وآله در صحاح، سنن و مسانيد به چشم مى‏خورند كه بر جواز با هم خواندن دو نماز (ظهر و عصر، مغرب و عشا) در غير سفر و از روى اختيار دلالت دارند. اينك تنها به نقل گوشه‏اى از آنها مى‏پردازيم:
ابن عبّاس مى‏گويد:
إنَّ رسول اللَّه صلى اللَّه عليه وآله جَمعَ بين الظُّهرِ و العصر و جَمَع بين المَغربِ و العشاء بِالمدينة و هو مُقيم على غَير خَوف و لا شى‏ء اضطرُّه إلى‏ ذلكَ، فَقالوا: فَلِمَ يا أبا عبّاس ؟ قالَ : أراد أن لا يُحرِجَ اُمّتَهُ‏ . ^۱پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله در مدينه در غير سفر و ترس و چيزى كه او را ناگزير به آن كار كند، ميان ظهر و عصر ، جمع كرد. به ابن عباس گفتند: چرا ، اى ابو عباس؟ گفت: مى‏خواست تا امّتش به دشوارى نيفتند.
عبد اللَّه بن شقيق نيز چنين آورده است:
خَطَبَنا ابن عبّاس يَوماً بَعد العصرِ حَتّى‏ غربت الشمس و بَدَت النجوم و جَعَلَ النّاسُ يَقولون : الصَّلاةَ الصَّلاةَ ، قالَ : فجاءه رَجُلٌ مِن بَنى تَميم لا يفترُ و لا يَنثَنىٍ : الصَّلاةَ الصَّلاةَ ، فقال ابنُ عبّاسٍ : أتعلّمنى بِالسنّة لا اُمَّ لَكَ؟! ثُمَّ قالَ : رَأيتُ رَسولَ اللَّهِ صلى اللَّه عليه وآله جَمَعَ بَين الظُّهرِ وَ العَصرِ و المَغربِ وَ العِشاء.
قالَ عبد اللَّه بن شقيق : فَحاك فى صَدرى مِن ذلك شَى‏ءٌ فَأتَيتُ أبا هُريرَةَ فسَألتُهُ فَصَدَّقَ مَقالَتَهُ‏ . ^۲

دو نماز را به جمع خوانده است. همين امر سبب شده كه آنان خود را ناگزير از توجيه و تأويل اين احاديث ببينند.
اما اماميّه معتقدند كه با زوال خورشيد ، وقت نماز ظهر و نماز عصر فرا مى‏رسد، هر چند كه نماز ظهر بايد قبل از نماز عصر، خوانده شود . در اين نظريه، از هنگام ظهر تا غروب آفتاب، به استثناى اندازه چهار ركعت از ابتداى آن - كه مخصوص نماز ظهر است - و اندازه چهار ركعت از آخر آن - كه مخصوص نماز عصر است - ، وقت مشترك نماز ظهر و عصر است. از اين رو اگر كسى در هر پاره‏اى از اين وقت (وقت مشترك) به خواندن نماز ظهر و عصر اقدام كند، نماز ظهر و عصر را در وقت خودش خوانده است.
با توجّه به اين توضيحات ، چگونگى وقت نماز مغرب و عشا هم روشن مى‏شود ، بدين گونه كه از غروب خورشيد تا نيمه‏شب - به استثناى سه ركعت از ابتدا و چهار ركعت از انتها كه به ترتيب ، زمان‏هاى اختصاصى براى نمازهاى مغرب و عشايند - وقت مشترك نماز مغرب و عشاست .
ناگفته نماند اگر چه ميان ظهر تا مغرب ، وقت مشترك دو نماز ظهر و عصر و ميان مغرب تا نيمه‏شب ، وقت مشترك دو نماز مغرب و عشاست، ليكن هر يك از نمازها ، وقت فضيلتى هم دارند . فضيلت نماز ظهر ، تا زمانى است كه سايه شاخص با طول شاخص برابر شود و فضيلت نماز عصر ، تا هنگامى است كه سايه شاخص دو برابر آن گردد. فضيلت مغرب ، تا محو شدن شَفَق (سرخى طرف مغرب) و فضيلت عشا ، تا سپرى شدن ثلث شب است.
روشن است كه در چارچوب اين نظريه، با جمع بين دو نماز، تنها وقت فضيلت يكى از دو نماز از بين مى‏رود، نه اين كه نمازى در غير وقت آن خوانده شود. البته به منظور پيشگيرى از فوت شدن فضيلتِ مورد اشاره ، از امامان اهل بيت عليهم السلام روايت شده كه جدا خواندن دو نماز ، بهتر از با هم خواندن آنهاست.