657
شناخت‌نامه نماز جلد دوّم

احاديثى كه ما اندكى قبل تنها دو مورد آن را بازگو كرده‏ايم. در اين باره ، سخن دو تن از صحابه سرشناس نيز جالب توجّه است . ابن عبّاس مى‏گويد:
فرض اللَّه الصلاة على لسان نبيّكم فى الحضر أربعا و فى السفر ركعتين و فى الخوف ركعة. ۱خداوند از زبان پيامبرتان، نماز را در وطن، چهار ركعت و در سفر ، دو ركعت و در حال هراس [از دشمن‏]، يك ركعت واجب كرد.
همچنين از مورّق ، حكايت شده است كه:
سألت ابن عمر عن الصلاة فى السفر، فقال: ركعتين ركعتين، من خالف السنّة فقد كفر. ۲از ابن عمر در باره نماز در سفر پرسيدم . گفت: دو ركعت دو ركعت. هر كس با سنّت مخالفت ورزد ، كافر است‏.

ادلّه معتقدان به رخصت‏

واقعيت ، اين است كه مستندات فقيهان اهل سنّت معتقد به رخصت، دچار ضعف فاحشى هستند. شافعى در كتاب الأمّ خود ، تعبير «ليس عليكم جناح أن تقصروا» را دليل عقيده خود قرار داده است ؛ سخنى كه ماوردى در كتاب الحاوى الكبير و فخر رازى در التفسير الكبير و ابن قدامه در المغنى ، همان را دنبال كرده‏اند. اين در حالتى است كه برخى كاربردهاى واژه مزبور در قرآن كريم ، يعنى آيه سعى ميان صفا و مروه - چنان كه پيش از اين گفتيم - ناتمام بودن استدلال امام شافعى و پيروانش را آشكار مى‏سازد.
دليل ديگر معتقدان به رخصت، حديث يعلى بن اميّه است كه در آن ، قصر نماز به

1.مسند ابن حنبل: ج ۱ ص ۵۴۷ ح ۲۲۹۳.

2.مجمع الزوائد: ج ۲ ص ۳۵۷ ح ۲۹۳۶.


شناخت‌نامه نماز جلد دوّم
656

يَفتِنَكُمُ الَّذينَ كَفَرُوا إِنَّ الكافِرينَ كانُوا لَكُم عَدُوًّا مُبيناً؛ ۱و چون در زمين سفر مى‏كنيد، اگر بيم آن داشتيد كه كافران به شما زيان رسانند، بر شما گناهى نيست كه نماز را كوتاه كنيد. همانا كافران ، دشمن آشكار شمايند) .
هر چند به حكم ذيل آيه چنين به نظر مى‏رسد كه به قصر خواندن نماز، مربوط به سفرهاى جهادى است ، ليكن مراجعه به آراى تفسيرى و فتاواى فقهى، نشان مى‏دهد كه عالمان اسلامى، جز اندكى از آنان ، سفرهاى مختلف را مشمول اين حكم مى‏دانند.

قصر نماز، رخصت يا عزيمت؟

پرسشى كه به صورت جدّى در ميان صاحب‏نظران مذاهب اسلامى مطرح بوده و هست ، اين است كه : آيا حكم قصر نماز، صرفاً رخصت است - كه در اين صورت ، نمازگزار حق دارد در ايّام سفر، ميان شكسته يا تمام خواندن نماز، انتخاب كند - يا آن كه عزيمت است - كه ناگزير به رعايت قصر نماز باشد - ؟
منشأ اين پرسش ، تعبير (فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا) است كه از جهت لغوى بدين معناست كه شكسته خواندن نماز ، منعى ندارد و پيداست كه لازمه ممنوع نبودن قصر نماز، واجب بودن آن نيست. از سوى ديگر ، ملاحظه موارد كاربرد اين تعبير در قرآن كريم ، حاكى از آن است كه لااقل برخى موارد آن (آيه سعى ميان صفا و مروه) ، بى‏ترديد به معناى عزيمت است، هر چند از ديگر نمونه‏هاى قرآنى، رخصت و جواز فهميده مى‏شود. بر اين اساس، نمى‏توان از آيه قصر نماز، چيزى بيش از اصل تشريع قصر نماز مسافر را دريافت و بايد با مراجعه به سنّت نبوى، احكام و جزئيّات قصر نماز را شناخت.
در اين ميان، ملاحظه روايات نبوى موجود در منابع حديثى شيعى و اهل سنّت ، ترديدى را در اين كه حكم نماز قصر ، عزيمت و نه رخصت است ، باقى نمى‏نهد.

1.نساء : آيه ۱۰۱ .

  • نام منبع :
    شناخت‌نامه نماز جلد دوّم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری، با همکاری مرتضی خوش‌نصیب، ترجمۀ عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18112
صفحه از 862
پرینت  ارسال به