639
شناخت‌نامه نماز جلد دوّم

شدن «أرجلَكم» ، ناشى از عطف آن بر محلّ ياد شده است. فخر رازى در تفسير خود، ذيل آيه وضو ، اين تركيب را پذيرفته و آن را مذهب مشهور نحويان خوانده است . ۱ از سوى ديگر ، حسب قواعد دانش نحو، با وجود عامل اِعرابى نزديك‏تر، تا قرينه‏اى نباشد ، روا نيست اِعراب كلمه‏اى را تحت تأثير عامل دورتر بدانيم. از اين رو در آيه وضو، كلمه «فامسحوا» كه به «رؤوسكم» نزديك‏تر است ، مجالى را براى تأثيرگذارى عامل دورتر يعنى «فاغسلوا» باقى نمى‏گذارد. از اين رو ، از ابن عبّاس چنين نقل شده است كه:
اِنّ الناسَ أبَوا إلّا الغَسلَ و لا أجِدُ فى كتابِ اللَّه إلّا المَسحَ‏ . ۲مردم [در اثر تبليغات صورت گرفته‏] جز شستن [پاها] را نپذيرفتند، در حالى كه در كتاب خدا، جز مسح [پاها] را نمى‏يابم‏.
همچنان كه در باره وى ، گفته شده است كه:
كان يقول: الوُضوءُ غَسلتانِ و مَسحَتانِ‏ . ۳همواره مى‏گفت: وضو ، دو شستن و دو مسح دارد.

۲. اذان ۴

اذان، علاوه بر يادآورى وظيفه فردى، يك شعار سياسى - اجتماعى نيز هست . از اين رو شايسته است كه در جوامع اسلامى، هر شب و روز، شعار توحيد و نفى شرك و

1.ر . ك : تفسير الفخر الرازى : ج ۱۱ ص ۱۶۱. گفتنى است فخر رازى با وجود اعتراف به اين كه آيه وضو بر مسح پاها دلالت دارد ، همچنان به شستن پاها معتقد است. وى دليل خود را رواياتى مى‏داند كه اهل سنّت در اين باره، نقل كرده‏اند.

2.سنن ابن ماجة: ج ۱ ص ۱۵۶ ح ۴۵۸.

3.كنز العمّال: ج ۹ ص ۴۳۳ ح ۲۶۸۴۰.

4.گفتنى است احاديث و مباحث مربوط به «اذان» ، به تفصيل ، پيش از اين در دانش‏نامه قرآن و حديث (ج ۲ / مدخل «اذان») و نيز به صورت مستقل در كتاب فرهنگ‏نامه اذان آمده است .


شناخت‌نامه نماز جلد دوّم
638

«مسح پا» كه به تصريح راوى تا آن روز ، جزئى از وضو بوده، با اين سخن پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله جاى خود را به «شستن پا» داده باشد ، ادّعايى است كه بيش از پندار راوى، مؤيّد ديگرى ندارد و دلالتى در روايت فوق نسبت به آن، به چشم نمى‏خورد.
گفتنى است در تأكيد بر سنّت نبوى در مسح كردن پاها در وضو، آيه وضو - كه در ابتداى اين پژوهش آورديم - نيز آشكارا به مسح پاها و نه شستن آنها فرمان مى‏دهد.
اين ، در حالى است كه اهل سنّت، افزون بر روايات عثمان و برخى افراد ديگر كه ادّعا كرده‏اند پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله در وضو، پاهاى خود را مى‏شسته، اِعراب نصب واژه «أرجُلَكم (پاهايتان)» در آيه وضو را مستند قرآنى خود قرار داده و آن را نشانه عطف اين كلمه بر واژه منصوب «وُجوهَكم (صورت‏هايتان)» دانسته‏اند. طبعاً در اين فرض، حكم شستن صورت به معطوفٌ عليه يعنى پاها نيز سرايت مى‏كند.

نقد استدلال به اِعراب نصب «أرجلَكم»

از نظر مفسّران و فقيهان شيعى ، اعراب نصب كلمه «أرجلَكم» ، دلالتى بر شستن پاها در وضو ندارد؛ زيرا :
اوّلاً: كلمه «أرجلكم» توسط قاريان متعدّدى همچون : ابن كثير ، حمزه ، ابو عمرو و عاصم در روايت ابو بكر از او، مجرور خوانده شده است. در اين صورت ، بى ترديد ، «أرجلكم» ، معطوف بر «رؤوسكم (سرهايتان)» بوده و حكم مسح سر به پاها سرايت داده مى‏شود.
ثانياً: در قرائت‏هايى كه «أرجلَكم» منصوب است مانند قرائت نافع ، ابن عامر و عاصم در روايت حفص از او، نيز همچنان حكم پاها مسح است؛ زيرا «أرجلَكم» ، عطف بر محلّ نصب «رؤوسكم» است.
توضيح ، اين كه : واژه «امسحوا» به خودى خود ، متعدّى است و براى منصوب ساختن مفعول خود ، نيازمند حرف جر نيست. بر اين اساس ، «با»ى افزوده شده به واژه «رؤوسكم»، به اصطلاح ، «با»ى تبعيضيّه است كه نشان مى‏دهد مسحِ بخشى از سر ، كافى است ، چنان كه پيروان اهل بيت عليهم السلام به تبعيّت از خاندان رسالت، مسح سر را چنين انجام مى‏دهند. بنا بر اين ، كلمه «رؤوسكم» در محلّ نصب است و منصوب

  • نام منبع :
    شناخت‌نامه نماز جلد دوّم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری، با همکاری مرتضی خوش‌نصیب، ترجمۀ عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18150
صفحه از 862
پرینت  ارسال به