مضمضه و استنشاق كرد . آن گاه سه بار صورت خود و دستانش را تا آرنج شست . سپس سر خود را مسح كرد و سه بار پاهايش را تا غوزك شست و گفت: پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله فرمود: هر كس همانند اين وضويم وضو بسازد و سپس دو ركعت نماز بخواند و در آن با خود سخن نگويد ، گناهان پيشين او بخشيده مى‏شوند.

نگاهى به روايت عبد اللَّه بن عمرو

روايت صحيح البخارى از عبد اللَّه فرزند عمرو بن العاص در باره شستن پاها در وضو ، اين چنين است:
تخلّف [عنّا] النبى صلى اللَّه عليه وآله فى سفرة سافرناها ، فأدركنا و قد أرهقتنا الصلاة و نحن نتوضّأ ، فجعلنا نمسح على أرجلنا، فنادى بأعلى صوته: وَيلٌ لِلأَعقابِ مِنَ النّارِ! مرّتين أو ثلاثاً. ^۱در سفرى بوديم كه پيامبر صلى اللَّه عليه وآله از ما عقب ماند و سپس به ما رسيد، در حالى كه زمان نماز فرا رسيده بود و ما وضو مى‏گرفتيم و پاهايمان را مسح مى‏كرديم . پس با صداى كاملاً بلند ، دو يا سه بار ندا داد: واى از آتش بر پاشنه‏هاى پا!
اين روايت با فرض صحّت، دلالتى بر شستن پا در وضو ندارد و به نظر مى‏رسد كه ناظر به وضعيت اعراب تازه‏مسلمان شده‏اى باشد كه به دليل انس با فرهنگ جاهلى ، چه بسا به استفاده از پاپوش‏هاى مناسب خو نكرده بودند، علاوه بر اين كه شايد به حسب عادات جاهلى ، ايستاده نيز بول مى‏كردند و طبعاً دچار آلودگى و نجس شدن پاها مى‏شدند. از سوى ديگر ، به هيچ وجه بعيد نيست كه در آن شرايط فرهنگى، آنان با همان آلودگى پاهاى خود، به نماز مى‏ايستادند؛ كارى كه مى‏توانست نقد هدايتگرانه پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله را متوجّه خود سازد.
بر اين اساس ، فرموده پيامبر صلى اللَّه عليه وآله را بايد تلاشى در راستاى اصلاح اين عادت ناپسند و تشويق به سمت تطهير پاهاى آلوده ، در آستانه نماز ارزيابى كرد. اما اين كه

تنها از دو خليفه ، بلكه از راويان پُرروايتى همچون ابو هريره كه در هر خُرد و كلانى رواياتى را از پيامبر صلى اللَّه عليه وآله نقل كرده‏اند نيز حكايت نشده است ، چنان كه عبد اللَّه بن عمر، ابو سعيد خدرى، جابر بن عبد اللَّه، عبد اللَّه بن مسعود و ده‏ها صحابى نام‏آشنا و پُرروايت ديگر نيز مطلقاً روايتى را در باره «وضوى پيامبر صلى اللَّه عليه وآله با شستن پا» نقل نكرده و كمترين هشدارى نسبت به التزام به روش اصيل نبوى در وضو ، از خود بروز نداده‏اند. اين ، خود به خوبى نشان مى‏دهد كه در ميان معاصران پيامبر صلى اللَّه عليه وآله، به خاطر مشاهده وضوى چندين و چند ساله ايشان - كه به گواهى روايات پيشين ، مسح پاها بخشى از آن بوده - ، در موضوع وضو، اختلافى پديد نيامده است.
در اين ميان ، تنها عثمان بن عفّان ، عبد اللَّه بن عمرو بن عاص و دو سه تن ديگر - كه روايت‏هايشان با تعارض يا موانع ديگرى مواجه است - هستند كه براى نخستين بار از وضوى مشتمل بر «شستن پا» سخن گفته و آن را از پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله حكايت كرده‏اند، و البته شمار روايات عثمان كه روايت زير نيز از جمله آنهاست ، بسيار بيشتر از ديگر افراد است:
عن ابن شهاب أنّ عطاء بن يزيد أخبره أنّ حمران مولى عثمان أخبره أنّه رأى عثمان بن عفّان دعا بإناء ، فأفرغ على كفّيه ثلاث مرار ، فغسله ، ثمّ أدخل يمينه فى الإناء ، فمضمض و استنشق ، ثمّ غسل وجهه ثلاثاً و يديه إلى المرفقين ثلاث مرار ، ثمّ مسح برأسه ، ثمّ غسل رجليه ثلاث مرار إلى الكعبين ، ثمّ قال : قال رسول اللَّه صلى اللَّه عليه وآله : مَن تَوَضَّأَ نَحوَ وُضوئى هذا ، ثُمَّ صَلّى‏ رَكعَتَينِ لا يُحَدِّثُ فيهِما نَفسَهُ غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ‏ . ^۱ابن شهاب مى‏گويد: عطاء بن يزيد به او خبر داده كه حمران وابسته عثمان به او خبر داده كه وى عثمان بن عفّان را ديده كه كاسه آبى خواست و سه بار بر كف دستان خود آب ريخت و آنها را شست . سپس دست راست خود را درون كاسه برد و