صاحب جواهر مىافزايد :
اى بسا سخن امام صادق عليه السلام اشاره به اين دارد ، آن جا كه فرمود : «وَ تُبدَأُ بِالتَّكبيرِ ؛ با اللَّه أكبر شروع شود» و در باره بقيّه سكوت كرد . ۱
يعنى آنچه مهم است ، آغاز با تكبير است و چون امام عليه السلام از بيان ترتيب ميان حمد و تسبيح خوددارى ورزيده ، پس ترتيب آن دو ، مهم نيست و آنچه محمّد بن عذافر از فعل امام صادق عليه السلام گزارش داده كه امام عليه السلام تحميد را بر تسبيح مقدّم داشته است ، ۲ جز جواز و حدّ اكثر ، استحباب آن را اثبات نمىكند و دلالتى بر حتميّت آن و طرد كيفيّت ديگر ندارد .
نظريه سوم : تفصيل
گفتنى است نظريه ديگرى نيز در اين ميان مطرح است و آن ، تفصيل است ؛ يعنى اختصاص كيفيّت مشهور (تقديم تحميد بر تسبيح) به تعقيب نماز و اختصاص كيفيت غير مشهور (تقديم تسبيح بر تحميد) به هنگام خواب .
شيخ بهايى ، اين تفصيل را با استفاده از اجماع مركّب ، رد كرده است ؛ ۳ امّا فقيهان ديگر مانند محدّث بحرانى و صاحب جواهر ، اين رد را نپسنديده و مسئله را محلّ تمسّك به اين گونه دليلها ندانستهاند . ۴
دليل بهتر در ردّ اين تفصيل ، مراجعه به احاديث است ؛ زيرا در ميان احاديث مشهور ، حديثى داريم كه همان كيفيت مشهور را براى گفتن اين ذكر قبل از خواب ، اثبات مىكند و در ميان احاديث غير مشهور نيز حديث مختص به تعقيب نماز داريم . به عبارت ديگر ، اين جمعبندى در احاديث ، قابل اجرا نيست و احاديث مشهور ،
1.جواهر الكلام : ج۱۰ ص ۴۰۴ .
2.ر . ك : الكافى : ج ۳ ص ۳۴۲ ح ۸ .
3.ر . ك : مفتاح الفلاح : ص ۲۱۸ .
4.ر . ك : الحدائق الناضرة : ج ۸ ص ۵۲۱ ، جواهر الكلام : ج ۱۰ ص ۴۰۳ .