85
عرضۀ حدیث بر قرآن

زبان عجمی قرار دارد که برای عرب‌ها نامفهوم بوده است: قرآن می‌‌فرماید: (لِسانُ الَّذِی یلْحِدُونَ إِلیَهِ أَعْجَمِیٌ وَ هذا لِسانٌ عَرَبِیٌّ مُبِینٌ؛۱ زبان کسى که قرآن را به او نسبت مى‌دهید، اعجمى است و این (قرآن)، به زبان عربى آشکار است). جبرئیل _ که گویا همان روح الأمین است _ ، این قرآن را با زبان عربی آشکار بر قلب پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آورد تا پیامبر صلی الله علیه و آله مردم را با آن بیم دهد: (نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ عَلى‏ قَلْبِکَ لِتَکونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ بِلِسانٍ عَرَبِیٍّ مُبِینٍ؛۲ روح الأمین، آن را بر دلت نازل کرد تا از هشدار دهندگان باشی، به زبان عربی آشکار). این آیات می‌توانند بیانگر زبان قوم پیامبر اسلام باشند که او می‌باید با آن با مردم و قوم خود، سخن بگوید.

بنا بر این دیدگاه، قرآن در بیان مقاصد خود، واژه اختراع نکرده است؛ بلکه همان واژگان گفتارى متداول در عصر نزول را به کار گرفته است. به دیگر عبارت، پیامبر صلی الله علیه و آله واضع واژگان گفتاری نیست؛ بلکه روان‌ترین و رساترین واژه‌هاى متداول گفتارى میان مردم را استخدام نموده است. نیز از دستور زبان و قواعد صرف و نحو و معانى و بیان و دیگر آرایه‌های ادبی براى رساندن پیام خویش به شیواترین و روان ترین شکل بهره گرفته است. قرآن همچنین در سخن گفتن، از شیوه‌هاى محاوره در زبان عرب که گویا در همه زبان‌ها مشترک اند، استفاده کرده است، مانند: استفاده از برهان، موعظه، جدل، استعاره، تمثیل و تشبیه، قسم، نفرین، رعایت دانش مخاطب و فضاى سخن، توصیف و مبالغه.

استعاره در قرآن، مانند (یا أَرْضُ ابْلَعِی ماءَک وَ یا سَماءُ أَقْلِعِی؛۳ اى زمین! آب خویش را فرو بر و اى آسمان! آب را ریشه‌کن کن).

تشبیه و تمثیل در قرآن، فراوان به کار رفته است و این نیست، مگر سخن گفتن به زبان قوم: (ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً کَلِمَةً طَیِبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ تُؤْتِی أُکُلَها کُلَّ حِینٍ... * وَ مَثَلُ کَلِمَةٍ خَبِیثَةٍ کَشَجَرَةٍ خَبِیثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ ما لَها مِنْ قَرار).۴ در این تمثیل، کلمه حق به درخت استوار تشبیه شده است و در مقابل، کلمه باطل در بی‌ثباتی، به

1.نحل: آیۀ ۱۰۳.

2.شعرا: آیۀ ۱۹۳ _ ۱۹۵.

3.هود: آیۀ ۴۴.

4.ابراهیم: آیۀ ۲۴ _ ۲۶.


عرضۀ حدیث بر قرآن
84

می‌شود و شکل مى‌گیرد که پیامبر با زبانى سخن بگوید که مخاطبان، آن را درک کنند. پیامبر صلی الله علیه و آله اگر شیوه گفتاری‌اش، همسان و هماهنگ با شیوه تفهیم و تفهّم معمول و آشنا برای مخاطبان نباشد، نمی‌تواند با مردم ارتباط گفتاری برقرار کند و این، بدان معناست که او رسالت خود را انجام نداده است و پیامبر این قوم نخواهد بود.

در قرآن در آیات دیگری بر روان و رسا بودن زبان قرآن تأکید شده است: (وَ هذا لِسانٌ عَرَبِیٌّ مُبِینٌ؛۱ این سخن به زبان عربى آشکار است). افزون بر وصف «مبین» که هم برای رسول است و هم براى رسالت، وصف «سهل (آسان)» نیز برای قرآن به کار رفته است: (وَ لَقَدْ یَسَّرْنا الْقُرْآنَ لِلذِّکرِ فَهَلْ مِنْ مُذََّکرٍ؛۲ و قطعاً قرآن را برای پندآموزی آسان کرده‌ایم. آیا پند گیرنده‌ای هست؟). قرآن، برای فهم و درک، آسان است. خطاب این آیه، عموم مردم اند. معلوم است که قرآن، زمانی براى همگان سهل است که به زبان متعارفِ آنان فرود آمده باشد.

پیامبران به موجب قرآن باید با زبان قومی که از میان آنها برخاسته‌اند، سخن بگویند: (وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلّا بِلِسانِ قَوْمِهِ؛۳ و ما هیچ پیامبری را جز به زبان قومش نفرستادیم). زبان قوم، عبارت است از: واژگان گویشى با ساختار نحوی و دستور زبانی و اسلوب‌ها و شیوه‌هاى بیانی. این سنّت الهی، بر این اساس استوار است که زبان قوم، عامل اصلى ایجاد ارتباط تفهیمی و رساندن مقاصد است؛ زیرا اگر با زبان دیگر سخن گفته شود و مخاطبان آن را درک نکنند، این ارتباط ایجاد نمی‌گردد. زبان هر قوم، مجموعه‌ا‌ی از واژگان گویشى _ که همواره در حال تغییر و تحوّل اند و ارتباط این واژگان با معانی‌ای که بر آنها دلالت می‌کنند، قراردادی است و این قرارداد را استعمال و محاوره اهل هر زبان تعیین می‌کند _، نظام ساختاری و نحوی و شیوه‌های بیانی و فضای سخن یا بلاغت است. فضای سخن، مجموعه شرایط مکانى، زمانى و ویژگی‌های مخاطب است.

قرآن، زبان خود را عربی ذکر کرده است: (هذا کِتابٌ مُصَدِّقٌ لِساناً عَرَبِیّاً؛۴ این، کتابی است به زبان عربی که تصدیق کننده است) که زبانی، رسا و روان بوده و در برابر آن،

1.نحل: آیۀ ۱۰۳.

2.قمر: آیۀ ۱۷.

3.ابراهیم: آیۀ ۴.

4.احقاف: آیۀ ۱۲.

  • نام منبع :
    عرضۀ حدیث بر قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی احمدی نورآبادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20149
صفحه از 312
پرینت  ارسال به