از امام باقر علیه السلام نقل شده، هر آن کس گمان برد که کتاب خدا مبهم است، هلاک شده و دیگران را به هلاکت می‌کشاند.^۱

دسته سوم، روایاتی اند که به موجب آنها امام معصوم، تفسیر آیه‌ای را به قرینه آیه دیگر انجام داده است،^۲ چنان که در موارد بسیاری، ائمّه علیهم السلام در بیان احکام و معارف اسلامی ‌به قرآن استدلال کرده‌اند.^۳

دسته چهارم، حدیث ثقلین است.^۴ البتّه این حدیث، دلالت روشنی بر فهم‌پذیری قرآن در نزد همگان نداشته است، چنان که برخی مانند محمّدامین استرآبادی و شیخ یوسف بحرانی، آن را شاهد بر فهم‌ناپذیری قرآن گرفته‌اند، هر چند که قول اکثر، دلالت آن بر فهم‌پذیری قرآن است.^۵

به موجب این شواهد، دلایل روایی و قرآنی فهم‌ناپذیری قرآن باید تأویل شوند، به گونه‌ای که با دیدگاه فهم‌پذیری سازگار گردند. روایاتی که قابل جمع نباشند، به دلیل مخالفت با دلایل قرآنی و روایی و عقلی و تاریخی باید کنار گذاشته شوند. اندیشه‌وران مسلمان از سده سوم به بعد در دو حوزه شیعه و اهل سنّت این گونه عمل کرده‌اند.^۶ بی‌فایده نیست در این باره سخنی، اگر چه کوتاه گفته شود.

محکم و متشابه گویا نخستین مسئله یا یکی از مسائل مورد توجّه در عصر صحابیان و ائمّه علیهم السلام بوده است.^۷ در ‌باره معنای محکم و متشابه، بالغ بر هفده قول دیده می‌شود.^۸

اعجاز قرآن از جهت لفظ در وجوه بلاغی^۱ و عددی^۲ و از جهت محتوایی در عدم اختلاف، اخبار غیبی، علوم و معارف قرآنی و از جنبه آورنده آن در اُمّی ‌بودن پیامبر صلی الله علیه و آله، شناخته می‌شود.^۳ اکثر این وجوه، بویژه وجه بلاغی،^۴ بر فهم‌پذیری قرآن دلالت می‌کنند. به موجب این وجه، نباید در قرآن آیه‌ای باشد که اغلاق و تعقید در مفهوم داشته باشد، به گونه‌ای که ذهن آدمی ‌در معنای آن سرگردان شود.^۵

اعتبار سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله تنها با قرآن دانسته می‌شود.^۶ اگر گفته شود که می‌توان این اعتبار را با دلیل عصمت نیز ثابت کرد،^۷ جواب داده می‌شود که ظاهراً خاستگاه دلیل عصمت، مصونیت وحی در دریافت و حفظ و ابلاغ است و این برای اعتبار سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله، نیست. به هر حال، قرآن، تنها دلیل یا یکی از دلایل اعتبار سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله است. پیداست که اگر قرآن برای آدمیان فهم‌پذیر نباشد و فهم آن، متوقّف بر بیان پیامبر صلی الله علیه و آله و به تبع او، ائمّه علیهم السلام باشد، به دور یا تسلسل می‌انجامد.

روایاتِ گویای فهم‌پذیری قرآن، فراوان اند، اگر چه از جهت میزان و شعاع دلالت، تفاوت دارند و از این جهت می‌توان آنها را در این چند دسته قرار داد:

دسته اوّل، احادیث موسوم به «عرض روایات و شروط بر قرآن» اند. این روایات، متواتر یا نزدیک به آن اند و به موجب آنها که زبان مطلق دارند، باید احادیث و شروط را با میزان «قرآن» ارزیابی کرد.

دسته دیگر، روایاتی هستند که گمان ابهام‌گویی در قرآن را نادرست و موجب هلاکت دانسته‌اند. به موجب این دسته که یک یا دو روایت بیشتر نیست و