توسّط پیامبر صلی الله علیه و آله بود، درست همان ‌گونه که عبری شدن تورات، نتیجه خوانده شدن آن توسّط موسی علیه السلام به زبان عبری بود.^۱

همچنین می‌توان این دیدگاه را به جاحظ و همه کسانی که طبیعت اعجازی صورت لفظی قرآن را انکار کرده‌اند، نسبت داد. نظام معتزلی بر آن بود که دیگران می‌توانند اثری حتّی نیکوتر و عالی‌تر از قرآن به وجود آورند. از این رو، صورت ظاهری و لفظی قرآن، معجزه آن و دلیل حقّانیت ادّعای حضرت محمّد صلی الله علیه و آله نیست؛ بلکه تنها محتوای آن، این چنین است که از گذشته و آینده خبر می‌دهد. بنا بر این، قرآن از این منظر که الفاظ آن از پیامبر صلی الله علیه و آله است، یک اثر ساخته انسان است، هر چند بدان سبب الهی است که پیامبری که آن را به وجود آورده، به طور خاص دارای این موهبت بوده است که قدرت ایجاد کردن آن را داشته و نیز آن را چنان به وجود آورده که نماینده اراده و قصد خدا باشد.^۲

به موجب گزارش سیّد احمد خان هندی، شاه ولی الله دهلوی، از این رأی دفاع کرده است. در این گزارش آمده که بعضی گفته‌اند بر پیغمبر، صِرف معانی و مضامین قرآن القا شده؛ لیکن الفاظ و عبارات آن از خود آن حضرت است و در زبان عربی که زبان خودش بوده، بیان فرموده است. شاه ولی الله دهلوی، این نظر را زیر عنوان «تدلّی» ابراز کرده است.^۳

در دوره معاصر، نصر حامد ابو زید بر این دیدگاه پای فشرده است. وی معتقد است که وحی، کلام الله حقیقی است؛ امّا در بیان و تعبیر آن (در عبارات و واژگان و ترکیب جملات)، تا اندازه‌ای به بشر اجازه داده شده است.^۴ گویی تفسیر وحی به تجربه فردی شخص پیامبر صلی الله علیه و آله وابسته است. برخی از دانشوران مسلمان، این تفسیر را پذیرفته‌اند.^۵

در پاسخ پرسش‌های گوناگون از مخلوق و غیر مخلوق بودن قرآن است که گویی تحت تأثیر فضای فکری حوزه اهل سنّت مطرح می‌شده‌اند.^۱

در دانش اصول در سده دوم، ابن ادریس شافعی(م۲۰۴ق)، انتساب الفاظ قرآن به خدا را مطرح کرد. این بحث معمولاً در مسئله نَسخ و گاه در مسئله تخصیص بدون پردازش نظری مطرح شده است.^۲

در دانش تفسیر و علوم قرآن، مسئله اعجاز بیانی قرآن با تکیه بر فصاحت و بلاغت آن _ که از سده سوم مطرح شد _ در این بستر و زمینه ارزیابی می‌شود. در سده هشتم، زرکشی(م۷۹۱ق) در کتاب البرهان فی علوم القرآن و در سده دهم، سیوطی(م۹۱۲ق) در الإتقان فی علوم القرآن، این مسئله را مطرح و دیدگاه‌های مختلف را ذکر و نقد کرده‌اند.^۳

کلام الله، معنا بدون لفظ

وحی معنا بدون لفظ، نه معروف است و نه چندان پردازش شده است. گویا ابن کلاب در سده دوم، این رأی را قائل بوده است. به موجب برخی گزارش‌ها، وی برای کلام خدا دو مرتبه قائل بود: کلام نامخلوق که به قرآن پیش از وجود اطلاق می‌شود و کلام آفریده که به قرآن پس از وحی گفته می‌شود. او معتقد بود که کلام خدا، صفت قائم به ذات اوست و این کلام از حروف، ساخته نشده و از اصوات نیست و تجزیه‌ناپذیر و تفهیم‌ناپذیر و تفکیک‌ناپذیر است و دگرگونی به آن راه ندارد، چنان که کلام پس از وحی، از الفاظ و اصوات است و هیچ یک از این ویژگی‌ها را ندارد. ابن کلاب از این کلام، به جانشین کلام خدا تعبیر کرده است و در معنای عربی بودن قرآن یادآور می‌شود که زبان عربی برای قرآن یا عبری برای تورات، لباسی انسانی است که بر کلام الهی پوشانده شده است. به عبارت دیگر، کلام ساده آفریده نشده خدا، در آن هنگام، آفریده شد که صورت عربی پیدا کرد؛ زیرا عربی شدن کلام خدا آشکارا نتیجه تلاوت شدن آن به عربی