ظاهر احادیث عرض و تتبّع در اقوال و عبارات اندیشمندان دانش اصول و کلام و تفسیر و...، گویای وجود اختلاف و دیدگاه‌های مختلف اند.

۱۱. مدلول معیار در مدلول ‌قرآن

مراد از «مدلول ‌قرآن» به عنوان معیار ارزیابی حدیث چیست؟ با تتبّع در عبارات در دانش تفسیر، اصول، کلام، نقد حدیث و درایة الحدیث، عناوین: ظاهر ‌قرآن، نصّ ‌قرآن، سیاق آیه یا آیات، روح عام و کلّی قرآن و نظام مجموعی آیات، دیده می‌شوند.

۱۲. زبان احادیث

آیا احادیث مانند قرآن در بیان مراد، چند لایه اند؟ آیا احادیث به سان ‌قرآن، ظاهر و باطن دارند، چنان که محکم و متشابه دارند؟ آیا بیان آنها ظاهر در معنایند و نیز نصّ در آن؟ آیا نگاه سیاقی در فهم مراد احادیث، به سان قرآن از جایگاه والایی برخوردار است، چنان که نگاه نظام‌وار و شبکه‌ای چنین است؟ به عبارت دیگر، آیا ویژ‌گی‌هایی که برای زبان قرآن ذکر شده یا می‌توان ذکر کرد، کم و بیش در باره احادیث نیز جاری و ساری اند؟ با تتبّع در موارد نقد محتوایی حدیث، دانسته می‌شود که به رغم تمایل به معنای ظاهری احادیث، در باره زبان احادیث و طریق فهم مقاصد آنها، چندان بحث نشده است و گویا این مسئله نیز می‌تواند در عدم توجّه به نقد ‌قرآن‌محور، بی‌اثر نبوده باشد.^۱

۱۳. قداست جوامع حدیثی

قداست روایات بویژه روایات کتب معتبر مسلمانان که توسّط پیشینیان فراهم شده‌اند، به همراه اعتماد و اطمینان به صاحبان آنها سبب شده تا عالمان نقد حدیث ‌اوّلاً به نقد محتوایی احادیث نپردازند، ثانیاً در مواردی که به این کار می‌پردازند، به گونه‌ای آنها را تأویل و توجیه کنند تا به طرد و ردّ آنها نینجامد. در کنار این دو عامل می‌توان به عامل فرصت‌طلبی مخالفان و معاندان و منکران ‌سنّت نیز اشاره کرد؛ چرا که نقد محتوایی و ارزیابی احادیث بر پایه آن، به مثابه دالان ورود برای این گروه بود. ^۲

حدیث تلاش کرده‌اند دامن اهل حدیث را از این نسبت، دور نگه دارند؛ زیرا آنان در توجیه عدم اعتنای محدّثان به نقد محتوایی و بسندگی آنها به نقد اسنادی، متذکّر شده‌اند که نقد محتوایی در تخصّص محدّثان نبوده یا نقد اسنادی بسی دشوارتر و دقیق‌تر و حوصله‌بَر‌تر از نقد محتوایی است. در باره هم‌ترازی در اعتبار نیز ظاهراً برخی از اصولیان متأخّر به آن تمایل پیدا کرده‌اند.^۱

۹. جایگاه ‌سنّت نسبت به ‌قرآن

موضوع «جایگاه ‌سنّت نسبت به ‌قرآن» از دیرباز مطرح بوده است. به موجب قرائن آشکار و نهان، سه دیدگاه در این باره سابقه دارد: تقدّم قرآن بر ‌سنّت، تقدّم ‌سنّت بر قرآن و هم‌ترازی در اعتبار. تقدّم قرآن بر ‌سنّت ظاهراً در کتاب اصولی الموافقات شاطبی(م۷۹۰ق) آشکارا مطرح و از آن جانبداری شده است.^۲ در دوره معاصر، عالمان نقد حدیث مانند: محمّد عبده و رشید رضا،^۳ احمد امین مصری،^۴ محمود ابو ریّه^۵ و ... این قول را دنبال کرده‌اند. هم‌ترازی قرآن و ‌سنّت در اعتبار، دیدگاه رایج در دو حوزه شیعه و اهل ‌سنّت است.^۶ دیدگاه تقدّم ‌سنّت بر قرآن با صراحت مطرح نشده است، گر چه عبارت معروف «قرآن به ‌سنّت محتاج‌تر است تا ‌سنّت به ‌قرآن» و یا قول به عدم حجّیت ظواهر ‌قرآن، می‌تواند ناظر به این قول تلقّی شود.

۱۰. گونه تناظر حدیث با ‌قرآن

در عرضه حدیث بر ‌قرآن، معیار، موافقت است یا عدم موافقت و یا هر دو؟ و در فرض مخالفت، تباین کلّی، مراد است یا مطلق مخالفت که عام و خاص را شامل می‌شود؟