مربوط به آن، فراوان بحث شده و کتاب‌های زیادی نیز نگاشته شده و در نقد متن، تنها موارد ‌اندک و ناچیزی تألیف شده است.^۱

نویسندگان کتب حدیث به صحّت اسناد اهتمام داشته و در این راستا به مراتب بیش از توجّه به درستی متون حدیث، عنایت و تأمّل و دقّت نشان داده‌اند.^۲

۳. نقد محتوایی به سان نقد اسنادی

دیدگاه سوم که طرفداران اندکی دارد، بر آن است که عالمان نقد حدیث، همان اندازه به نقد محتوایی اهتمام داشته‌اند که به نقد اسنادی. از جمله مدافعان این قول می‌توان از مصطفی سباعی، احمد عمر هاشم و صلاح الدین اِدلبی یاد کرد. به موجب این دیدگاه، هر چند که ظاهر عناوین و عبارات از نقد اسنادی حکایت دارند، امّا با تأمّل در فرآیند نقد اسنادی و رجالی دانسته می‌شود که نقد یاد شده در بسیاری موارد بر نقد محتوایی استوار است،^۳ چنان که بسیاری از معیارهای نقد حدیث و نیز صفات لازم برای درستی روایت، به محتوای(متن) حدیث ارتباط دارد.^۴

عوامل کم‌اعتنایی به نقد محتوایی

برخی طرفداران دیدگاه کم‌اعتنایی، از سده سیزدهم به بعد، نظر خود را معطوف به عامل یا عوامل این پدیده کرده‌اند. طاهر بن صالح بن احمد جزایری دمشقی (۱۲۶۳ _ ۱۳۳۸م)، محمّد عبده، محمّد رشید رضا، محمود ابو ریّه، صلاح الدین ادلبی و اسماعیل کردی، در این میان توجّه بیشتری نموده‌اند. با تأمّل در عبارات این افراد، عوامل زیر را می‌توان مشاهده کرد:

۱. خارج بودن نقد محتوایی از تخصّص محدّثان

پیش از این گذشت که محدّثان، هنگامی که در نفس متن حدیث، اختلاف بود، کمتر

با موارد مشابه مقایسه ننموده‌اند.^۱

آنان به سند، بیش از متن توجّه کرده‌اند.^۲

محدّثان به غلطِ متون و نقد آن توجّه نکرده‌اند. آنان بر این عقیده بوده‌اند که وقتی سند صحیح باشد، متن نیز صحیح است. به همین جهت، آنان ابتدا به سند اهتمام ورزیده‌اند. پیشینیان چنین بودند که از تعمّق دوری می‌جستند و آن را کار و بدعت اهل جدل می‌دانستند.^۳

محدّثان به ندرت بر حدیثی، حکم به اضطراب می‌کردند، آن گاه که اختلاف در آن در نفْس متن واقع شده بود. آنان این عنوان را تنها بر حدیثی که اختلاف در آن از جهت اسناد بود، اطلاق می‌کردند.^۴

عالمان حدیث، عنایت کمی به غلط در متون که به معانی و احکام آنها ارتباط داشت، نشان داده‌اند. توجّه و عنایت آنان بیشتر معطوف به اسانید و سیاق متون و عبارات آن بود.^۵

اگر روایات از جهت متن، نقد شده بودند، بدان سان که از جهت سند نقد شده‌اند، به تحقیق، بسیاری از متون به دلیل نقد متنی، کنار گذاشته می‌شدند.^۶

بسیاری از ائمّه حدیث به نقد متنی حدیث پرداخته‌اند؛ ولی این اندازه، در قیاس با میزان پردازش به نقد اسنادی، به جد کم است.^۷

کلام در نقد متن حدیث، کم است. حتّی آنان که در این باره وارد شده‌اند و این طریق را در پیش گرفته‌اند، در باره اصول و مناهج و ساز و کار آن، کم سخن گفته‌اند. این، در حالی است که نسبت به نقد اسنادی و مسائل