تفسیری و احادیث کلامی را می‌توان مشاهده کرد و از زاویه دوم، در اکثر موارد، قرآن در کنار برخی دیگر از معیارها و در تعارض اخبار، نقش ایفا کرده است: قرآن در کنار مذهب عامّه، قرآن در کنار سنّت، قرآن در کنار عقل و... . ذکر این روایات و گزارش نقد آنها این فصل را بسیار طولانی و حجیم می‌کند. به ناچار باید از گزارش تفصیلی پرهیز نمود و به اختصار بسنده کرد.
گویا پیش و بیش از سایر عرصه‌ها، احادیث فقهی در ترازوی نقد قرآن، قرار گرفته‌اند. اهل سنّت در نقدِ یاد شده تقدّم دارند، اگر چه در کمیت، متأخّرند. شافعی در موارد اختلاف اخبار و گاه در تأیید خبر، به موافقت با قرآن اشاره کرده است.۱ ابن حنبل، حدیث «رُفع عن اُمّتی النسیان و الخطأ و ما استکرهوا علیه» را مخالف کتاب خدا و سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله دانسته است.۲ جصّاص، معیار قرآن‌محور را در نقد برخی احادیث ذکر نموده و در باره موافقت و مخالفت حدیث با آن، بحث کرده است.۳ در سده پنجم، شیخ مفید، سیّد مرتضی و شیخ طوسی در مجموع در نزدیک به شانزده مورد _ که بیشتر آنها، تعارض اخبارند _ ، به معیار قرآن استناد کرده‌اند.۴
در سده‌های بعد در کتاب الأسرار المرفوعة فی الأخبار الموضوعة (معروف به الموضوعات الکبری) از ملّا علی قاری (م۱۰۱۴ق) از مجموع ۶۲۵ حدیث موضوعی که ذکر شده، مضمون ۱۰۷ مورد موافق با قرآن دانسته شده است. در کتاب کشف الخفاء و مزیل الإلباس عمّا اشتهر من الأحادیث على ألسنة الناس عجلونی (م۱۱۶۲ق)، از ۳۲۰۰
1.الرسالة: ص۱۶۴ _ ۱۶۵، ۲۱۲، ۲۱۷، ۲۶۴، ۳۸۷، ۴۳۱، و ۵۹۷، مختصر المزنی: ص۷، ۳۹، ۵۹، ۶۳، ۱۵۱، ۱۷۵، ۱۸۴، ۱۸۷، ۲۱۸ و ۲۲۰، اختلاف الحدیث: ص۴۹۹، ۵۵۰ و ۵۵۹.
2.تلخیص الحبیر: ج۱ ص۲۸۲، شرح العقیدة الطحاویّـة: ص۱۸۱.
3.أحکام القرآن: ج۱ ص۶۲۶، ۶۲۹ و ۶۴۷، ج۳ ص۳۷ و ۶۱۶.
4.الانتصار: ص۱۸۱ _ ۱۸۲، ۳۰۲، ۵۱۶ _ ۵۱۷ و ۵۹، المقنعة: ص۶۷۰، الاستبصار: ج۱ ص۶۳ _ ۶۴ و ج۴ ص۱۲۷ ص۲۳۳ و ج۳ ص۳۵ و ۲۶۹، تهذیب الأحکام: ج۱ ص۹۲ _ ۹۳ و ج۶ ص۲۸۲ و ج۷ ص۲۷۳ _ ۲۷۵ و ج۹ ص۱۶۵ و ج۱۰ ص۱۸۳، رسالة فی المهر: ص۲۷ _ ۲۸، جوابات أهل الموصل: ص۴۷، رسائل المرتضی: ج۲ ص۵۴، نحن معاشر الأنبیاء: ص۱۹ _ ۲۰ و ۲۲۴، الفصول المختارة: ص۱۷۷، الناصریّـات: ص۴۰۷ _ ۴۰۸، الشافی فی الإمامة: ج۴ ص۲۱۷.
