دفع ضرر و عبث، علم به تعلّق فعل به فاعل و قصد مخاطبان،۱ عقل فطری یا بدیهی،۲ عقل نظری مبتنی بر حسن و قبح و حکم ثابت نقلی،۳ یا مبتنی بر ادراک بدیهی و فطری،۴ عقل به دور از احتمال و مجاز۵ و اختلاف و خلاف،۶ یا ناسخ دلیل نقلی(قرآن و سنّت) در معنا.۷
قول دوم، تقدّم قرآن بر عقل است. ابن ادریس(م۵۹۳ق) و عدّه‌ای دیگر از اندیشه‌وران شیعه، عقل را دلیل چهارم دانسته و بر تأخّر اعتبار آن از قرآن و سنّت و اجماع، تصریح کرده‌اند.۸ گویا مراد آنها از عقل یاد شده، هیچ یک از معانی و مصادیق مذکور در بالا نیست و استصحاب، أصالة الإباحه یا أصالة الحرمه، دوران اقل و اکثر۹ و عقل نظری اکتسابی غیر ضروری۱۰ می‌تواند مراد آنان باشد.
جایگاه قرآن و سنّت
جایگاه قرآن و سنّت، پیش از این در بخش اوّل، فصل همسانی یا ناهمسانی قرآن و سنّت در استدلال، به تفصیل گذشت و به موجب قرائن متعدّد، این دیدگاه تقویت شد که سنّت در مرتبه پس از قرآن جای دارد. این قول را می‌توان به قائلان تقدّم جایگاه قرآن بر سنّت۱۱ نسبت داد، چنان که مخالفت با نَسخ قرآن با سنّت، مستلزم آن است. البتّه برخی اخباریان، آن را به آیات محکم و منصوص قرآن اختصاص داده‌اند،۱۲ چنان که
1.عدّة الاُصول: ج۱ ص۲۶ _ ۲۷.
2.الحدائق الناضرة: ج۱ ص۱۳۲، فرائد الاُصول: ج۱ ص۵۴ _ ۵۶، المیزان: ج۵ ص۳۱۵ _ ۳۱۸.
3.اُصول الفقه، مظفّر: ج۲ ص۲۴.
4.المیزان: ج۵ ص۳۱۵ _ ۳۱۸.
5.الذریعة: ج۲ ص۲۷۹ و ۵۱۱.
6.الذریعة: ج۱ص۲۷۹، عدّة الاُصول: ج ۲ ص۱۳۳.
7.السرائر: ج۱ ص۶۶ ح۵۳، المعتبر: ج۱ص۲۷، الذکری: ص۳ _ ۴.
8.الذکری: ج۱ص ۴ _ ۵، الحدائق الناضرة: ج۱ ص۱۲۵ _ ۱۲۷.
9.الحدائق الناضرة: ج۱ص۱۲۵، فرائد الاُصول: ج۱ص۵۷، اُصول الفقه، مظفّر: ج۲ص۱۲۳.
10.الموافقات: ج۴ ص۵ _ ۶، تفسیر المنار: ج۶ ص۱۵۹ _ ۱۶۳، أضواء علی السنّـة المحمّدیة: ص۴۰.
11.الحدائق الناضرة: ج۱ص۱۱۰.
