فصل اوّل:‌ همسانی یا ناهمسانی قرآن و حدیث در ساحت وحی

یکی از مسائل مهم در ارتباط با نسبت حدیث و قرآن، از جهت منشأ پیدایش (همسانی و یا نا‌همسانی) آنهاست، که در دو بخشِ جایگاه قرآن و جایگاه حدیث، بحث می‌شود.

الف. جایگاه قرآن

معروف، این است که قرآن، کلام خدا و وحی الهی است و پیامبر صلی الله علیه و آله تنها نقش دریافت و انتقال آن را ایفا کرده است. این برداشت، بر آیات قرآن، استوار است. به موجب برخی آیات قرآن، نه تنها قرآن کلام خدا و وحی و قول اوست، بلکه سایر کتاب‌های آسمانی چون تورات نیز چنین اند، چنان که در آیه ۷۵ سوره بقره، «کلام الله» بر تورات اطلاق شده است. به موجب قرائن درون‌زبانی (بافت و سیاق آیات) و برون‌زبانی (موقعیت‌ها و شرایط بیرونی چون شأن نزول)، این آیه در شأن برخی یهودیان نازل شده است. در این آیه، انتظار گرایش برخی از یهودیان به اسلام، ناموجّه نشان داده شده است؛ چرا که آنان با علم و اطّلاع، آن دسته از کلام الله(آیات تورات) را که در باره صفات پیامبر اسلام بود، تحریف می‌کردند.

در مورد «قرآن»، هم تعبیر «کلام الله» که جنبه اسمی دارد و هم گونه فعلی آن، به کار رفته است. عنوان «کلام الله» در دو مورد آمده است: یکی آیه ۶ سوره توبه که در باره برخی مشرکانِ ناآگاه است که از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله تقاضای پناهندگی می‌کردند. به موجب این