225
عرضۀ حدیث بر قرآن

شوشتری۱ محمّد عبده، رشید رضا۲ و علّامه طباطبایی۳ بر این رأی بوده‌اند.

دیدگاه دیگر بر آن است که فقط احادیث ضعیف باید با قرآن ارزیابی گردند. در میان پیشینیان، قرینه‌ای که گویای این دیدگاه تلقّی گردد، دیده نمی‌شود و در بین متأخّران نیز معروف نیستند. از جمله طرفداران این دیدگاه می‌توان به شیخ انصاری اشاره کرد که آن را در قالب یک احتمال در مقام راه برون‌رفت از مشکل ناشی از احادیث عرض مطرح کرده۴ و از میان معاصران، گویا سیّد جعفر مرتضی عاملی نیز همین نظر را دارد. وی در پاسخ به شبهات عدم اعتبار احادیث عرض، یک وجه را این گونه متذکّر شده که این احادیث، اخبار متواتر یا مسموع از پیامبر صلی الله علیه و آله را فرا نمی‌گیرند؛ بلکه اختصاص به اخبار غیر ثابت دارند.۵

بیگانگی تقیّه با برآیند پالایش حدیث با قرآن

امکان تقیّه در آموزه‌های شیعه و وقوع آن به موجب برخی احادیث۶ با برآیند صدور و نفی چه نسبتی دارد؟ آیا امکان تقیّه می‌تواند دلیل بر برآیند تلقّی گردد؟ به نظر می‌رسد تقیّه در برآیند نقد ‌قرآن‌محور، مسئله‌ای بیگانه است؛ زیرا شأن صدور احادیث تقیّه نشان می‌دهد که خاستگاه تشریع آنها، تقابل دو مذهب شیعه و اهل ‌سنّت بوده است.۷ ائمّه علیهم السلام برای حفظ جان خود و شیعیان و از ترس مخالفان، این شیوه را اختیار کرده‌اند. به عبارت دیگر، تقیّه یک عمل ثانوی و مربوط به مواقع لزوم و ناچاری است. از این رو، جولانگاه و مصاف آن، دیدگاه‌های خاصّ معروف اهل ‌سنّت است. قرآن در این بین، مرجع عام و منبع اصلی احکام خدا برای مسلمانان با قرائت‌های مختلف مذهبی،

1.الصوارم المهرقة فی نقد الصواعق المحرقة: ص۱۵۶.

2.تفسیر المنار : ج۳ ص۱۴۱.

3.المیزان: ج۹ ص۲۱۰ و ج۱۲ ص۱۱۴ _ ۱۱۵.

4.فرائد الاُصول: ج۱ ص۲۵۲.

5.الصحیح من سیرة النبیّ الأعظم: ج۱ ص۲۷۳.

6.الکافی: ج۱ ص۶۵.

7.الکافی: ج۱ ص۶۷، الاحتجاج: ج۲ ص۱۰۶ و ۱۰۹، وسائل الشیعة: ج۱۸ ص۷۶ و ج۲۷ ص۱۰۷ _ ۱۰۸ و ۱۱۰ _ ۱۱۲.


عرضۀ حدیث بر قرآن
224

نیست، اگر چه اسناد آن، صحیح باشد. این دیدگاه را می‌توان به مخالفان امکان نَسخ قرآن با ‌سنّت نسبت داد. از این رو، شافعی و شیخ مفید، از متقدّمان و محمّد عبده و محمود ابو ریّه و برخی دیگر از متأخّران، طرفدار این دیدگاه شناخته می‌شوند.۱

علّامه سیّد ‌محمّدحسین طباطبایی(م۱۴۰۱ق) در آوردگاه تفسیر، این دیدگاه را به وضوح مطرح کرد. وی احادیث مخصّص و مقیّد را نه مخالف با ‌قرآن، بلکه مبیّن عمومات آن می‌دانست. او بر مبنای روش تفسیری‌ای که اختیار کرد، روایات تفسیری را با استناد به دلایل مختلف از جمله احادیث عرض، حجّت نمی‌دانست،۲ اگر چه حدیث تفسیری مخالف قرآن، با اسناد صحیح باشد.۳ علّامه طباطبایی اگر چه به این بحث، از منظر برآیند نقد کتاب‌محور نگاه نکرده، ولی به قرینه آن که معتقد است با نگاه پیوستگی و همبستگی آیات، می‌توان به مقاصد قرآن یقین حاصل نمود، حدیث تفسیری نمی‌تواند مخالف قرآن باشد و چنین حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله صادر نمی‌شود.۴

دیدگاه‌ها در گستره قاعده عرض

آیا قاعده عرض، عام است و گستره آن، اسناد صحیح و ضعیف را فرا می‌گیرد؟ یا خاص است و محدود به اسناد ضعیف می‌شود؟ یک دیدگاه بر گستره عام استوار است. این دیدگاه را می‌توان به عالمان نقد حدیث مانند: شیخ مفید، سیّد مرتضی، شیخ طوسی، خطیب بغدادی، شیرازی، سرخسی، غزالی، ابن جوزی(م۵۹۷ق)، محقّق حلّی و حسین بن عبد الصمد عاملی نسبت داد،۵ چنان که در بین متأخّران، قاضی نور الله

1.الرسالة: ص۱۱۱ _ ۱۱۳ و ۲۲۰ _ ۲۲۱، اختلاف الحدیث: ج۱ ص۴۸۴، التذکرة: ص۹، اُصول السرخسی: ج۱، ص۳۶۴ _ ۳۶۵، أضواء علی السنّـة المحمّدیة: ص۴۰.

2.المیزان: ج۳ ص۸۳.

3.المیزان: ج۳ ص۸۳ و ج۲۱ ص۱۱۴ _ ۱۱۵.

4.برای دیدن احادیث کلامی از جهت برآیند و گسترۀ احادیث نقدپذیر، ر . ک: منهج نقد المتن عند علماء الحدیث النبوی: ص۲۶۰ _ ۲۷۱، دراسات فی الحدیث و المحدّثین: ص۲۰۲ _ ۲۰۸.

5.تصحیح اعتقادات الإمامیّة: ص۱۴۸، الانتصار : ص۹۲ و ۵۵۲، الکفایة: ص۳۳، عدّة الاُصول: ج۱ ص۳۷۰، اللمع: ص۲۳۵، اُصول السرخسی: ج۱ ص۳۶۴، المستصفی: ص۱۱۳، معارج الاُصول: ص۱۴۸، وصول الأخیار الی اُصول الأخبار : ص۱۸۰، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی: ج۱ ص۳۲۷، نحو تفعیل قواعد نقد متن الحدیث: ص۱۶۸.

  • نام منبع :
    عرضۀ حدیث بر قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی احمدی نورآبادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18922
صفحه از 312
پرینت  ارسال به