21
عرضۀ حدیث بر قرآن

سنّت، به «قول، فعل و تقریر»۱ که گاه همراه با وصف «غیر عادی» است و نیز به «گزارش قول، فعل و تقریر»، تعریف شده است. شاید در کلام اندیشه‌وران مسلمان، تعریف دوم به این صراحت و وضوح نیامده باشد؛ ولی ذکر قید تواتر و ثابت برای سنّت نشان می‌دهد که آنان نیز همین مفهوم را از سنّت داشته‌اند.۲ در گستره استعمال نیز سنّت را بر پیامبر صلی الله علیه و آله و گاه بر معصوم(پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمّه علیهم السلام)۳ و نیز صحابیان اطلاق کرده‌اند. شیخ مفید(م۴۱۳ق) و کراجکی (م۴۹۰ق) به قرینه تحدید پایه‌های احکام شرعی در سه عنوان: کتاب خدا، سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله و اقوال امامان علیهم السلام، گویی گستره استعمال سنّت را به پیامبر صلی الله علیه و آله محدود دانسته‌اند۴ . حدیث به گزارش قول و فعل و تقریر۵ و گاه نفس قول و فعل و تقریر تعریف شده است.۶ در گستره استعمال نیز به پیامبر صلی الله علیه و آله۷ یا معصوم۸ یا پیامبر صلی الله علیه و آله و صحابیان و تابعیان۹ یا پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمّه علیهم السلام و صحابیان و تابعیان و یا... ،۱۰ گوناگون اطلاق شده است.

نسبت میان این واژگان در برخی کتاب‌های درایة الحدیث ذکر شده است. این نسبت در سه قول ترادف، عام و خاص (مطلق، من وجه) و گاه تباین دیده می‌شود.۱۱

1.المعتبر فی شرح المختصر : ج۱ص۲۸، إرشاد الفحول: ص۳۳، الوافیة فی اُصول الفقه: ص۱۵۷، قوانين الاُصول: ص۴۹۰، فائق المقال فی الحديث و الرجال: ص۲۰، دراسات فی علم الدرایة (تلخيص مقباس الهدایة): ص۱۵، وصول الأخيار إلی اُصول الأخبار : ص۸۸، نهایة الدرایة: ص۸۵ _ ۸۶.

2.أحکام القرآن، جصّاص: ج۱ ص۳۶۵، التذکرة: ص۳۰.

3.المعتبر : ج۱ ص۲۸، قوانین الاُصول: ص۴۹۰، دراسات فی علم الدرایة: ص۱۲.

4.التذکرة: ص۲۸، کنز ‌الفوائد (مکتبة المصطفوی): ص ۱۸۶.

5.الوجیزة فی الدرایة (تراثنا: ش۳۳‌): ص۴۱۲، فائق المقال فی الحدیث و الرجال: ص۱۹، قوانین الاُصول: ص۴۰۹، نهایة الدرایة فی شرح الوجیزة: ص۱۱، دراسات فی علم الدرایة: ص۱۲.

6.الرعایة فی علم الدرایة: ص۵۴، دراسات فی علم الدرایة: ص۱۱ _ ۱۲، قواعد التحديث، قاسمی: ج۱ص۶۱، الحديث و المحدّثون: ص۹ _ ۱۰، الاتّجاهات الفقهیّة عند أصحاب الحديث: ص۱۲.

7.فتح الباری فی شرح صحيح البخاری: ج۱ص۱۷۳، إرشاد الفحول: ص۳۳، الحديث و المحدّثون: ص۹ _ ۱۰.

8.الوجیزة فی الدرایة: (تراثنا: ش۳۳): ص۴۱۲، نهایة الدرایة فی شرح الوجیزة: ص۱۵، دراسات فی علم الدرایة: ص۱۲، قوانین الاُصول: ص۴۰۹.

9.قوانین الاُصول: ص۴۰۹، منهج نقد المتن عند علماء الحديث النبوی: ص۲۷.

10.الرعایة فی علم الدرایة: ص۵۴.

11.الخبر و الحديث مترادفان و هو أعمّ من أن يكون قول الرسول صلی الله علیه و آله، الإمام علیه السلام، الصحابی، التابعی و غيرهم من العلماء و الصلحاء و نحوهم... . هذا هو الأشهر فی الاستعمال و الأوفق بعموم معناه اللغوی و قد يخصّ الحديث بما جاء عن المعصوم من النبی و الإمام و قد يخصّ الخبر بما جاء عن غيره و من ثمّ يقال للمشتغل بالتواريخ الأخباری، و للمشتغل بالسنّـة النبویّة المحدّث أو يجعل الحديث أعمّ من الخبر مطلقا فيقال لکلّ خبر حديث من غير عکس و لکلّ من هذه الترديدات قائل(الرعایة لحال البدایة فی علم الدرایة: ص۵۳ _ ۵۴). الأثر أعمّ مطلقا من الحديث و الخبر، فيقال لكلّ منهما أثر، بأی معنی أعتبرت و قيل الأثر ما جاء عن الصحابی و الحديث ما جاء عن النبی و الخبر هو الأعمّ منهما (الرعایة فی علم البدایة: ص۵۴).


عرضۀ حدیث بر قرآن
20

«بالآثار الصحیحة عن الصادقین»۱ و کلام شیخ مفید در کتاب الإرشاد: «و هذا حدیث مشهور شائع بین نقلة الآثار»، و «منها ما رواه أصحاب الآثار»۲ و «هذا خبر مستفیض لا یتناکره أهل العلم الرواة للآثار»،۳ و عبارات «حملة الآثار» و «الآثاریان» در کلام زَیبدی در تاج العروس.۴ این واژگان، عنوان برخی کتاب‌های حدیثی۵ و معرّف برخی جریان‌های فکری را نیز پیدا کرده‌اند.۶

سنّت و حدیث

در این نوشتار، واژه‌هایی که بدانها اشاره شد، به کار رفته‌اند؛ امّا پُربسامدترینِ آنها در این نوشتار، دو واژه «حدیث» و «سنّت» است. این دو واژه در گستره مفهوم و نیز در گستره استعمال، به یک معنا و در یک مورد، به کار نرفته‌اند. ظاهر روایات عرض، نشان می‌دهد که «سنّت» با «حدیث» در معنا و استعمال، متفاوت است؛ زیرا در برخی از روایات، «سنّت» در کنار قرآن، معیار ارزیابی حدیث معرّفی شده است۷ و در هیچ موردی، محکوم به ارزیابی نشده است.

1.الکافی: ج۱ ص۳.

2.الإرشاد: ج۱ ص۳۱۹ _ ۳۲۰.

3.الإرشاد: ج۱ ص۳۳۰.

4.تاج العروس: ج۳ ص۴.

5.سنن ابن ماجةی ابن ماجه (م۲۷۳ق)، سنن أبی داوود سلیمان بن اشعث سجستانی(م۲۷۳ق)، سنن الترمذی محمد بن عیسی ترمذی (م۲۷۵ق)، سنن النسائی احمد بن شعیب نسایی(م۳۰۳ق)، جامع الأحادیث جعفر بن احمد بن علی قمی معروف به ابن رازی‌(معاصر شیخ صدوق و مفید)، شرح الأخبار قاضی نعمان(م۳۷۶ق)، معانی الأخبار شیخ صدوق(م۳۸۱ق)، الاستبصار فی ما اختلف من الأخبار شیخ طوسی (م۴۶۰ق)، جامع الأخبار از مؤلّفی ناشناخته (ر . ک: الذریعة: ج۳ ص۳۵ _ ۳۶)، ملا ذ الأخیار فی شرح تهذیب الأخبار علّا مۀ مجلسی(م۱۱۱۱ق)، کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمة الاثنی عشر ابوالقاسم علی بن محمّد بن علی خزّاز رازی ( الذریعة: ج۱۸ ص۸۹ و ۸۰۶). مقتضب الأثر فی النصّ علی الأئمة الاثنی عشر احمد بن محمّد بن عیّاش جوهری(م۴۰۱ق) ( الذریعة: ج۲۲ ص۲۱ ح۵۸۲۳)، تهذیب الآثار ابو محمّد بن جریر طبری(م۳۱۰ق) (ر . ک: کشف الظنون: ج۱ ص۵۱۴)، شرح معانی الآثار احمد بن محمّد بن سلامة بن سلمة ازدی طحاوی(۲۳۹_ ۳۲۱ق) (ر . ک: الأعلام: ج۱ ص۱۹۷)؛ نخبة الفکر فی مصطلح أهل الأثر احمد بن علی بن حجر عسقلانی(م۸۵۲ق).

6.عناوین: المتعلّقین بالأخبار، أصحاب الحدیث و الأخباریون، در کلام شیخ مفید، سیّد مرتضی، شیخ طوسی، شهرستانی و حسن بن زین العابدین آمده است (ر . ک: تصحیح اعتقادات الإمامیّة: ص۸۸، معالم الدین: ص۱۹۱).

7.سنن الدارمی: ج۴ ص۱۳۳، اختيار معرفة الرجال: ج۲ ص۴۸۹ _ ۴۹۰، الکافی: ج۱ ص۶۹.

  • نام منبع :
    عرضۀ حدیث بر قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی احمدی نورآبادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18879
صفحه از 312
پرینت  ارسال به