موافقت با قرآن و نبودن در کتاب

فاتّبعوا ما وافق الکتاب و ما لم یکن فی الکتاب.

موافقت با قرآن و جز آن

فما وافق القرآن فخذوا به و ما کان غیر ذلک فدعوه.

مشابهت (مضارعه) و عدم مشابهت با قرآن

من حدّثکم حدیثاً یضارع القرآن فأنا قلته، و من حدّثکم بحدیث لا یضارع القرآن فلم أقله.

شباهت داشتن و شباهت نداشتن با کتاب الله

۱. لا یصدّق علینا إلّا بما یوافق کتاب الله و سنّة نبیه؛ فإن أشبههما فهو حقّ و إن لم یشبههما... .

۲. إذا جاءک الحدیثان المختلفان فقِسهما علی کتاب الله و أحادیثنا و إن أشبهها فهو حقّ و إن لم یشبهها فهو باطل.

یافت شدن و یافت نشدن شاهد در کتاب الله

فإن وجدتموه له شاهد من کتاب الله أو من قول رسول الله صلی الله علیه و آله و إلّا فالذی جاءکم به أولى.

یافت شدن و یافت نشدن در قرآن

الحدیث عنّی على ثلاث، فأیّما حدیث بلغکم عنّی تعرفونه بکتاب الله تعالى فاقبلوه، و أیّما حدیث بلغکم عنّی لا تجدون فی القرآن ما تنکرونه به و لا تعرفون موضعه فیه فاقبلوه، و أیّما حدیث بلغکم عنّی و تجدون فی القرآن خلافه فردّوه.

ب. اشاره به یک سوی تقابل

موافقت با ‌قرآن

۱. لا تقبلوا علینا حدیثاً إلّا ما وافق القرآن و السنّة.

۲. فما وافقه فهو منّی و أنا قلته.

چنان که اشاره شد، تعابیر ناظر به این تقابل نسبت و بسامد آنها مختلف و جالب توجّه است. این تعابیر را می‌توان به گونه‌های زیر با ذکر نمونه‌های متون روایی بیان کرد:

تعابیر گوناگون در نسبت حدیث با قرآن

الف. اشاره به دو سوی تقابل

موافقت و مخالفت با قرآن / کتاب الله

۱. ما أتاکم عنّى یوافق القرآن فهو عنّى و ما أتاکم عنّى یخالف القرآن... .
۲. ما جاءکم عنّی یوافق کتاب الله فأنا قلته، و ما جاءکم یخالف القرآن... .
۳. ما وافق کتاب الله و‌ سنّتی فخذوا به، و ما خالف کتاب الله و ‌سنّتی فلا.
۴. ما وافق کتاب الله فهو منّی و أنا قلته، و ما خالف کتاب الله فلیس منّی و لم أقله، و إن قالوا قاله.
۵. ما جاءکم عنّی من حدیث وافق کتاب الله فهو حدیثی، و ما خالف کتاب الله فلیس من حدیثی.
۶. فما وافق کتاب الله فخذوا به، و ما خالف کتاب الله فدعوه.
۷. ما جاءک فی روایة من برّ أو فاجر یوافق القرآن... و ما جاءک... یخالف القرآن فلا تأخذ به.
۸. ما جاءکم موافقاً لکتاب الله و لسنّتی فهو منّی و ما جاءکم مخالفاً لکتاب الله و لسنّتی فلیس منّی.

موافقت و عدم موافقت با قرآن / کتاب الله

۱. فإن وافق کتاب الله فأنا قلته، و إن لم یوافق کتاب الله فلم أقله.
۲. ما وافق کتاب الله فهو من حدیثی و ما لم یوافق کتاب الله فلیس من حدیثی.
۳. فما وافق کتاب الله فأنا قلته و ما لم یوافق کتاب الله فلم أقله.
۴. ما وافق القرآن فخذوا به و ما لم یوافق القرآن فلا تأخذوا به.
۵. ما یوافق القرآن فصدّقوا به و ما لا یوافق القرآن فلا تصدّقوا به.
۶. إن وجدتموه للقرآن موافقاً فخذوا به، و إن لم تجدوه موافقاً فردّوه.