فصل دوم: نسبت حدیث با قرآن در پالایش حدیث با آن

در قاعده پالایش حدیث با ‌قرآن، نسبت میان حدیث و قرآن باید چگونه باشد تا بر اساس آن، پالایش صورت گیرد؟ آیا حدیث مقبول باید موافق با قرآن باشد و به عبارت دیگر، شرط اعتبار حدیث، موافقت آن با قرآن است یا موافقت شرط نیست و اساساً نمی‌تواند شرط باشد (چون این شرط با ماهیت الهام‌بخشی دینی حدیث ناسازگار است)؟ اگر حدیث باید موافق قرآن باشد، آنچه معتبر است، خود قرآن است و حدیث هیچ‌کاره می‌ماند؟ در فرض آن که حدیث نباید مخالف قرآن باشد، شرط است که این مخالفت همه‌جانبه، کامل و به قولی کلّی باشد، یا صرف مخالفت، اگر چه به صورت جزئی، کفایت می‌کند؟ آیا تعبیر «مخالفت» با «عدم موافقت» در معنا یکسان است و بر یک معنا دلالت می‌کنند یا عدم موافقت، جنبه شمولی نسبت به مخالفت دارد؟ اینها پرسش‌هایی هستند که در ارتباط با نسبت حدیث با قرآن قابل طرح اند و مطرح نیز شده‌اند.

در متون روایی، صورت مسئله به این سادگی نیامده و بسیار پیچیده به نظر می‌رسد و گویی از هم گسسته است. متن روایات عرض در اکثر موارد، ناظر به دو سوی تقابل نسبت است. این دو سو، با عبارات مختلف بیان شده و تعابیر آن گاه در فهم درست و روشن این نسبت مشکل ایجاد کرده است، چنان که شامل شرط قبول حدیث و مانع قبول آن، هر دو است. به عبارت دیگر، معیار شرطیت و مانعیت، هر دو، جمع شده‌اند، که گویا جمع میان آن دو، سخت دشوار می‌نماید.

بحث آیات فقهی نشده است. سیّد علی سیستانی در طرح پیشنهادی خود، به قرآن بسنده نکرده؛ بلکه پای ‌سنّت را نیز به میان کشیده است و این نوعی مصادره به مطلوب است. به هر روی، این دیدگاه بر اجتهاد و فهم، استوار است. البتّه اجتهادی که دارای ساز و کار مشخّص و روشن باشد، قابل اعتنا و اعتبار است، و گرنه همچون گوشت قربانی خواهد بود. شاید بتوان نص، ظاهر و دلالت مجموعی، هر سه را معیار قرار داد. «نص» و «دلالت مجموعی» که دلالت آنها می‌تواند قطعی باشد، معیار بطلان حدیث و «ظاهر» که دلالت ظنّی دارد، معیار ضعف و مرجوحیت آن تلقّی می‌گردد.