187
عرضۀ حدیث بر قرآن

علّامه طباطبایی از منابع روایی شیعه و اهل ‌‌سنّت، روایاتی را در ارتباط با کعبه نقل کرده است. در این روایات آمده که خانه کعبه در ابتدا به صورت قبّه‏اى از نور بود که خدا آن را براى آدم علیه السلام نازل کرد و در همین محل که ابراهیم علیه السلام کعبه را ساخت، قرار داد. این قبّه همچنان باقی بود تا آن که در طوفان نوح که دنیا غرق در آب شد، خدا آن را بالا برد و از غرق شدن حفظ کرد و به همین جهت کعبه را بیت عتیق نام نهادند. روایات دیگر، آن است که خدا پایه‏هاى خانه را از بهشت نازل کرد، حجر الأسود از بهشت نازل شد و در آن روز از برف سفیدتر بود و در زمین به خاطر این که کفّار بدان دست کشیدند، سیاه شد و یا حجر الأسود ابتدا فرشته‏اى از فرشتگان بوده است. علّامه طباطبایی متذکّر شده که امثال این چیزها در روایات اهل ‌‌سنّت و شیعه بسیار است. وی در نقد این روایات آورده که یک یک این روایات، خبر واحد است و نمى‌توان به مضمون آنها اعتماد کرد. تواتر لفظی یا معنوی نیز نیستند. با این وجود در ابواب معارف دینى مشابه دارند؛ بلکه بسیاری از روایاتى که در ابواب مختلف معارف وارد شده‌اند، همین طورند. از این رو، اصرارى بر طرد و ردّ آنها نیست. روایاتى که مى‏گویند کعبه قبّه‏اى بود که براى آدم علیه السلام نازل شد و یا ابراهیم علیه السلام با براق به سوى مکّه رفت و امثال آن، از باب کرامت و عمل خارق العاده و حوادث غیر طبیعى است که هیچ دلیلى بر محال بودن آنها وجود ندارد. به علاوه، اینها تنها معجزه‌ها‏یى نیستند که براى انبیا ذکر شده‌اند؛ بلکه آنان به معجزات بسیار و کرامات خارق العاده زیادى اختصاص پیدا کرده‌اند که موارد بسیارى از آنها در قرآن آمده است.

روایاتى که می‌گویند پایه‏هاى کعبه و نیز حجر الأسود و سنگ مقام از بهشت نازل شده و ...، در متون روایی نظایر بسیار دارند. مثلاً فلان میوه یا فلان گیاه، بهشتى است، فلان چیز از جهنّم و یا از فوران جهنّم است، طینت مردمِ باسعادت از بهشت و طینت اشقیا از آتش است، بهشتِ برزخ در فلان قطعه از زمین و آتشِ برزخ در آن قطعه دیگر از زمین است، قبر، باغى از باغ‏هاى بهشت است و یا حفره‏اى از حفره‏هاى جهنّم. اگرچه این گونه روایات، بسیار زیاد‌ند و شاید نتوان مضمون یک یک آنها را پذیرفت، ولی نمى‏توان همگی را طرح و طرد کرد و یا در صدور آنها از ائمّه علیهم السلام مناقشه کرد؛ چون این


عرضۀ حدیث بر قرآن
186

دوره معاصر باز می‌گردد. علّامه سیّد محمّدحسین طباطبایی در حوزه ‌امامیّه، کسی است این رویکرد را تنها رویکرد درست در تفسیر و فهم آموزه‌های قرآن ذکر کرد و به تبیین آن پرداخت. وی در ‌سوره حجر در بحث عدم تحریف ‌‌قرآن، به طور خاص به این مسئله اشاره کرده است. به موجب عبارت او در این موضوع، روایات تحریف، بر فرض که صحیح باشند، مخالف با کتاب اند و به همین جهت باید طرح و طرد شوند. مراد از آیات، ظاهر آیه: (إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ) ۱ و آیه: (وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَینِ یَدَیهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ)۲ نیست، تا گفته شود که این مخالفت ظنّی است؛ زیرا ظهور الفاظ آیه، جزو دلایل ظنّی است؛ بلکه مراد، مخالفت با دلالت قطعى کتاب است.

توضیح مطلب، این است که مجموع ‌‌قرآنى که موجود و در اختیار است، دلالت قطعى دارد که در قرآن تحریفی رخ نداده است. اجزای این قرآن در نظم بدیع و معجزه بودن، نظیر یکدیگرند و در دفع و رفع اختلافات _ که گاه ممکن است در بدو نظر به ذهن بر‏سند _ بسنده ‌اند. این ‌‌قرآن، نه نقصی در دفع آن اختلافات دارد و نه قصوری در رساندن معارف حقیقى و علوم الهى اعم از کلّی و جزئی، و معارف آن، همه به هم مربوط و فروع آن بر اصولش مترتّب و اطراف آن بر اوساطش منعطف است. این خصوصیات که در نظم ‌‌قرآنى است و خداوند آن را به آن خصوصیات وصف نموده، در همه جاى این کتاب، مشهود است.۳

وی همچنین این رویکرد را علاوه بر قرآن در باره روایاتی که در آنها امور خارق العاده‏اى آمده، لازم دانسته و اعمال کرده است. به موجب این دیدگاه به جای عرضه مضمون یک حدیث بر مضمون یک آیه باید روایات را در تناظر و ارتباط با هم دید و پیام و مضمون مشترک آنها را بر پیام قرآن که از دلالت مجموعی حاصل می‌شود، عرضه کرد. به دیگر عبارت باید دیدِ کل‌نگر داشت. گویا این رویکرد نیز از نوآوری‌های علّامه طباطبایی است و از آن جا که نقل کلام وی می‌تواند روشنگر این رویکرد باشد، گزارشی کوتاه از این دیدگاه که بر مجموعه‌ای از احادیث اعمال شده، آورده می‌شود.

1.حجر : آیۀ ۹.

2.فصّلت: آیۀ ۴۲.

3.المیزان: ج۱۲ ص۱۱۵.

  • نام منبع :
    عرضۀ حدیث بر قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی احمدی نورآبادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 19335
صفحه از 312
پرینت  ارسال به