مقدّمه

واژه‌های «حدیث»، «سنّت»، «خبر»، «اثر» و «روایت» در ادبیّات اسلامی بویژه دانش حدیث و دانش‌های مرتبط با آن، جنبه اصطلاحی پیدا کرده‌اند. «حدیث»، «خبر» و «روایت»، بیشتر در معنای گزارشِ گفتار، کردار و تقریر پیامبر صلی الله علیه و آله و صحابه و گاه تابعیان در ادبیّات اهل سنّت، و پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمّه علیهم السلام در ادبیّات شیعه و به طور خاص امامیّه، به کار رفته است. واژه «سنّت» در متون روایی، بر قول و فعل و تقریر معصوم، و در متون پیرامون حدیث، به همین تعریف و به حکایت قول و فعل و تقریر معصوم و نیز اقوال صحابیان (در لسان اهل سنّت) اطلاق شده است.^۱

این واژگان، بجز «روایت»، همگی در قرآن ذکر شده‌اند، اگر چه کاربرد «حدیث»، بیش از سایر واژگان است،^۲ به علاوه که آن بر قرآن نیز اطلاق شده است.^۳ این واژگان، همگی در متون روایی و غیر روایی، کم و بیش به کار رفته‌اند، از جمله در متون رواییِ نام‌بردار به «احادیث عرض» که در آنها، واژه‌های حدیث، خبر، روایت و سنّت، بارها آمده است.

واژه «اثر» نیز در برخی متون روایی مانند: «و لا أثر عن رسول الله»^۴ و در کلام دانشوران مسلمان از سده چهارم به بعد دیده می‌شود، مانند: عبارت کلینی در دیباچه الکافی:

بر نگارنده فرض است که از مؤسّسه علمی _ فرهنگی دار الحدیث، بویژه رئیس فرهیخته آن، آیة الله محمّدی ری‌شهری، و نیز پژوهشکده علوم و معارف حدیث، گروه تاریخ حدیث و دیگر اندیشه‌ورانی که در آماده‌سازی این اثر نقش داشته‌اند، سپاس‌گزاری نماید.

شیراز، ۱۳/۳/۱۳۹۲
مهدی احمدی، استادیار دانشگاه شیراز