می‌کند، چنان که اگر عبارت راوی با عبارت حدیث در جلا و خفا تفاوت داشته باشد، در شناسایی کلام شارع به هنگام تعارض دو روایت، مشکل پدید می‌آید. جای‌گزینی عبارت خفی توسّط راوی به جای حدیث جلی، موجب وهن حدیث و تقدّم غیر آن بر آن می‌شود؛ چرا که در مورد تعارض دو حدیث، مورد «اجلی» بر «اخفی» مقدّم می‌شود. جای‌گزینی عبارت جلی به جای خفی، موجب تقدیم آن بر غیر آن می‌شود، در حالی که حکم خدا آن است که دیگری بر آن مقدّم شود.^۱

مخالفان نیز به دلایل نقلی و عقلی استناد کرده‌اند، از جمله، بی‌مانندی کلام پیامبر صلی الله علیه و آله در فصاحت^۲ و مهم‌تر از آن، این است که شاید پیدا کردن الفاظ مترادف که در همه جهات و تناسب‌ها و در درون هر بافت کلامی‌، آینه تمام‌نمای یکدیگر باشند، به غایت دشوار باشد. در تعریف هم‌معنایی چنین گفته می‌شود که: اگر دو واژه هم‌معنا به جای یکدیگر به کار روند، در معنای زنجیره گفتار تغییری حاصل نمی‌آید؛ ولی به نظر می‌رسد در هیچ زبانی، هم‌معنایی مطلق وجود ندارد؛ یعنی هیچ دو واژه‌ای را نمی‌توان یافت که در تمام ‌جملات زبان بتوانند به جای یکدیگر به کار روند و تغییری در معنای آن زنجیره پدید نیاید؛ زیرا دو واژه به اصطلاح هم‌معنا ممکن است در رابطه «شمول معنایی با یکدیگر» باشند، به این معنا که یکی واژه شامل و دیگری زیرمشمول به حساب آید، مانند ماشین و اتومبیل. در این صورت، واژه شامل، جای‌گزین واژه زیرشمول می‌شود؛ ولی واژه زیرمشمول در همه زنجیره‌های گفتاری نمی‌تواند جانشین ماشین شود.

دو واژه به اصطلاح هم‌معنا ممکن است به دلیل واژه‌های همنشین نتوانند جانشین یکدیگر شوند، مانند خانه و منزل، یا آن‌گاه که به گونه‌های زبانی مختلفی تعلّق داشته باشند، مانند آلو و سیب‌زمینی، یا آن که به گونه‌های کاربردی مختلفی مربوط باشند، مثلاً یکی در گفتار عامیانه و دیگری در نوشتار استفاده می‌شود، یا بار عاطفی متفاوت داشته باشند، مانند شهرداری و بلدیّه. به طور کلّی، گویا وجود دو واحد هم‌ارزش در یک نظام، امکان‌پذیر نیست؛ زیرا ماهیت وجودی هر واحد، به نقشی وابسته است که این

. فرق بین الفاظ تأویل‌پذیر و الفاظ تأویل‌ناپذیر، ۲. فرق بین محکم و غیر محکم چون مجمل و مشترک، ۳. فرق بین اوامر و نواهی و غیر آن دو، ۴. فرق بین کسی که لفظ حدیث را در حفظ دارد و کسی که آن را فراموش کرده است، ۵. عکس قول پیش، ۶. فرق بین تبدیل لفظ بدون تغییر ترکیب و تبدیل لفظ با تغییر ترکیب، ۷. فرق بین نقل حدیث به قصد احتجاج یا فتوا و نقل به قصد روایت، ۸. فرق بین نقل به معنا توسّط صحابه و غیر آنان.

در همه این موارد، جهت، از بین بردن یا کاهش دادن نگرانی تغییر معنا و تحریف معنوی کلام معصوم بوده است.^۱

جمع‌بندی

جمع‌بندی کلام، این است که مخالفان و موافقان نقل به معنا، مستقیم و غیر مستقیم به خطر تحریف معنوی کلام معصوم اشاره کرده‌اند. موافقان همگی متذکّر شده‌اند که نقل به معنا توسّط هر فردی و تحت هر شرایطی جایز نیست. در این فرآیند، راوی باید عالم به حقایق الفاظ و مجازات آن بوده و به منطوق و مفهوم و مقاصد کلام و اموری که معنا و مراد را مختل می‌کنند، آگاهی داشته باشد. افزون بر این آگاهی‌ها، اعتقاد بر این است که الفاظ در نقل به معنا با الفاظ حدیث اصل در جلا و خفا مساوی باشند، چنان که راوی باید به انتقال معنا و مراد حدیث اصل، قطع و یقین داشته باشد،^۲ اگر چه شرطیت دو مورد اخیر، اتّفاقی نیست و گاه ظنّ غالب در رساندن معنا یا به کارگیری لفظ خفی به جای جلی و بالعکس کافی دانسته شده است.^۳

ضرورت همسانی متن برگردان و کلام اصل و نیز همسانی در خفا و جلا، به این جهت است که مقصود اصلی، انتقال معانی کلام و حدیث اصل است. اگر عبارت راوی، نسبت به حدیث اصل، کاهش یا افزایش داشته باشد، معنا و مقصود شارع تغییر