معروف فقیهان، خواندن ترجمه سوره حمد در نماز به جای سوره حمد کفایت نمی‌کند.
به سه جهت، نقل به معنای قرآن می‌تواند جایز نباشد: یکی آن که بر اساس قول معروف در میان اندیشه‌وران مسلمان، قرآن مجموعه لفظ و معناست و الفاظ قرآن به سان معنا و محتوای آن، منشأ وحیانی دارد. دوم، آن که نقل قرآن، نقل متواتر است و به موجب دلیل عقل پیداست که نقل به معنا به مواقع اضطرار و عدم امکان نقل الفاظ اختصاص دارد و سوم _ که گویا مهم‌تر نیز هست _ مسئله اعجاز قرآن است. در نظر اکثر متکلّمان، الفاظ قرآن در اعجاز آن دخالت دارند.۱
امّا حدیث، داستان دیگری دارد. قول معروف، آن است که نقل به معنای حدیث، جایز است و روشن‌تر از آن، وقوع این پدیده در حدیث است، که شمار آن، فراوان و به قولی شامل حدود یک سوم احادیث است. نقل به معنای حدیث در زمان صحابه و به طور خاص، تابعیان مطرح شد و در باره جواز و عدم جواز آن، دو دیدگاه پدید آمد. قول معروف، جواز نقل به معناست.۲ در مصادر روایی، بیش از پنج روایت از پیامبر صلی الله علیه و آله و امام صادق علیه السلام در جواز نقل به معنای حدیث آمده است.۳
در دانش اصول حدیث و اصول فقه، نقل به معنای حدیث، مورد توجّه قرار گرفته و در باره آن دیدگاه‌های مختلف مطرح شده است. قول «جواز نقل به معنا» به اکثر پیشینیان و متأخّران فرقه‌های اسلامی۴ و عموم محدّثان۵ نسبت داده شده است. قول «جواز نقل به معنا» افزون بر قرائن اثباتی چون برخی روایات و سیره عقلا و قرائن دیگر، دارای زمینه‌ها و بسترهای خارجی و واقعی بوده است. این قرائن عبارت اند از: ۱. عدم کتابت اکثر احادیث پس از صدور از معصوم علیه السلام،۶ ۲. تکرار نشدن احادیث پس از
1.توجیه النظر إلى اُصول الأثر : ج۱ ص۴۵ _ ۴۷.
2.المحصول، فخر رازی: ج۴ ص۴۶۶، فتح المغیث: ج۲ ص۲۴۲، وصول الأخیار إلی اُصول الأخبار : ص۱۵۱ _ ۱۵۲، توجیه النظر إلى اُصول الأثر : ج۲ ص۶۷۱، قواعد التحدیث: ج۱ ص۲۲۱، أضواء علی السنّـة المحمّدیة: ص۷۶ و ۸۰.
3.الکافی: ج۱ ص۵۱ ح۲ _ ۳، بحار الأنوار : ج۲ ص۱۶۱ ح۱۷ _ ۱۸، کنز العمّال: ج۱۰ ص۲۳۰ و ۲۳۶.
4.وصول الأخیار إلی اُصول الأخبار : ص۱۵۲.
5.جامع المقال: ص۴۲.
6.معارج الاُصول: ص۱۵۳، وصول الأخیار إلی اُصول الأخبار : ص۱۵۲، توجیه النظر إلی اُصول الأثر : ج۲ ص۶۷۶، أضواء علی السنّـة المحمّدیة: ص۷۶ و ۸۰.
