145
عرضۀ حدیث بر قرآن

راشد،۱ صحیحه ابی یعفور و اشتهار طریق نوفلی از سَکونی در مجامع اوّلیه.۲ گاه نیز به جهت کثرت طرق، به تواتر معنوی۳ یا اجمالی آن،۴ قائل شده‌اند.

در حوزه اهل سنّت، بحث از احادیث عرضه در موضع گستره کارکرد حدیث، تعارض اخبار، حجّیت خبر واحد و نَسخ و تخصیص صورت گرفته است. رویکرد ارزیابی احادیث عرضه در این حوزه بر خلاف حوزه شیعه، اسنادی، محتوایی و متنی است. مراد از نقد متنی، اختلاط در اسناد و محتواست. احادیث عرضه در این حوزه از حدود سیزده طریق نقل شده‌اند که معروف‌ترین این طرق، ابن ابی کریمه، ابو هریره، عبد الله بن عمر و علی بن ابی طالب علیه السلام است. در این طرق، بیش از چهل نفر، زنجیره اسناد را تشکیل می‌دهند.۵

این طرق در کیفیت اسناد و رجال، مورد اشکال قرار گرفته‌اند. در این باره، عبارات ضعف اسناد،۶ طرق لا تخلو عن مقال،۷ إنّه موضوع۸ و تعبیر مرسل و منقطع به کار رفته است.۹ مثلاً شافعی متذکّر شده که «ما روی هذا أحد فی شیء صغر و لا کبر و إنّما هی روایة منقطعة عن رجل مجهول»۱۰ و بیهقی پس از ذکر طرق حدیث عرض، آنها را مرسل و مشتمل

1.الوافیة: ص۱۴۰.

2.تحریرات فی الاُصول: ج۶ ص۴۳۳ و ۴۳۵.

3.فرائد الاُصول: ج۱ ص۲۴۷، البیان: ص۲۸۳، المیزان: ج۳ ص۷۶.

4.کفایة الاُصول: ج۲ ص۲۹۵، دروس فی اُصول الإمامیّة: ص۲۸۸، فوائد الاُصول: ج۳ ص۱۶۲.

5.ر . ک: الاُمّ: ج۷ ص۳۵۸، سنن الدارمی: ج۱ ص۱۴۶، سنن الدارقطنی: ج۴ ص۱۳۳_ ۱۳۴، المعجم الکبیر : ج۲ ص۹۷ و ج۱۲ ص۳۱۶، الأحکام، ابن حزم: ج۲ ص۱۹۷ _ ۱۹۸ و ۲۰۱، مفتاح الجنّـة فی الاعتصام بالسنّـة: ج۱ ص۲۹ _ ۳۱.

6.دلائل النبوّة: ج۱ ص۲۷، تذکرة المحتاج: ج۱ ص۲۷ _ ۳۱، مفتاح الجنّـة: ج۱ ص۲۱ _ ۲۳.

7.کشف الخفاء و مزیل الألباس: ج۱ ص۸۶.

8.تذکرة الموضوعات: ص۲۸، الجامع لأحکام القرآن: ج۱ ص۳۸ _ ۳۹، سیر أعلام النبلاء: ج۹ ص۵۲۵، کشف الخفاء: ج۱ ص۸ ۶ و ج۲ ص۴۲۳، عون المعبود (شرح سنن أبی داوود): ج۱۲ ص۲۳۲.

9.الرسالة: ص۲۲۴، سنن الدارقطنی: ج۱ ص۱۴۶، الأحکام، ابن حزم:ج۲ ص۱۹۷ _ ۱۹۸ و ۲۰۱، تذکرة المحتاج إلی أحادیث المنهاج: ج۱ ص۳۱، مفتاح الجنّـة: ج۱ ص۲۲.

10.الرسالة: ص۲۲۴.


عرضۀ حدیث بر قرآن
144

نقد احادیث عرضه با رویکرد تردید، بلکه نفی اعتبار در حوزه اهل سنّت از سده دوم آغاز شد. گویا عبد الرحمان بن مهدی(م۱۹۸ق)، امام شافعی (م۲۰۴ق) و یحیی بن معین(م۲۳۳ق) پیش‌گام این حرکت بوده‌اند. اکثر عالمان نقد حدیث در سده‌های بعد، این رویکرد را تأیید کرده‌اند. عقیلی(م۳۲۲ق)، خطّابی(م۳۷۰ق)، دارقطنی (م۳۸۵ق)، ابن حزم ظاهری(م۴۵۶ق)، بیهقی(م۴۶۰ق)، ابن جوزی(م۵۹۷ق)، قرطبی (م۶۷۱ق)، ذهبی(م۷۴۹ق)، ابن حجر(م۸۵۲ق)، ابن ملقّن(م۸۹۵ق)، سخاوی (م۹۰۲ق)، سیوطی(م۹۱۱ق)، فَتَّنی (م۹۸۶ق)، عجلونی(م۱۱۶۲ق) و عظیم‌آبادی (م۱۳۲۹ق) در شمار این گروه شناخته می‌شوند.

در برابر رویکرد نفی، گروهی مانند: جصّاص(م۳۷۰ق)، سرخسی(م۴۹۰ق)، شاطبی(م۷۹۰ق)، عبده(م۱۳۲۲ق) رشید رضا (م۱۳۴۳ق)، محمود ابو رَیّه (م۱۴۰۳ق) و سباعی(معاصر)، از اعتبار این احادیث، دست کم در محتوا دفاع کرده‌اند.۱ در حوزه شیعه، گویا قطب الدین راوندی(م۵۷۵ق) برای بار نخست در اعتبار حدیث عرض سخن گفته و قول به اعتبار را به اکثر نزدیک به اتّفاق عالمان شیعه نسبت داده است.۲ پس از او، اکثر عالمان دانش اصول، روی یک یا چند طریق حدیث عرض یا مجموع آنها متمرکز شده و بر اعتبار آنها تأکید کرده‌اند.۳

سخن در اعتبار احادیث عرض به طور خاص در دانش اصول و بیشتر در دو بحث اعتبار خبر واحد و تعارض اخبار صورت گرفته است. در این دو موضوع، عالمان اصول گویا همه طرق این احادیث (حدود بیست طریق) را تک تک معتبر نمی‌دانستند؛ زیرا آنان معمولاً به دو یا سه چهار طریق اشاره کرده و از آنها با عنوان صحیحه یا موثّقه یاد نموده‌اند، مانند: صحیحه هشام بن حکم، صحیحه ایّوب بن حر،۴ موثّقه ایّوب بن

1.الموافقات: ج۴ ص۱۶ _ ۱۷، المنار : ج۳ ص۱۴۱، السنّـة و مکانتها فی التشریع الإسلامی: ص۱۸۵.

2.میراث حدیث شیعه: ج۵ ص۲۷۵.

3.الوافیة: ص۱۴۰ _ ۱۴۱، فرائد الاُصول: ج۱ ص۲۴۴ _ ۲۴۷، کفایة الاُصول: ج۲ ص۲۹۵، نهایة الأفكار : ج۱ ص۵۴۸ و ج۲ ص۱۰۶، فوائد الاُصول: ج۳ ص۱۶۲، البیان: ص۲۸۳، المیزان: ج۳ ص۷۶، دروس فی اُصول الإمامیّة: ص۲۸۸، تحریرات فی الاُصول: ج۴ ص۴۳۴ _ ۴۳۵.

4.الوافیة: ص۱۴۰، فرائد الاُصول: ج۱ ص۲۴۳، تحریرات فی الاُصول: ج۴ ص۴۳۴ _ ۴۳۵.

  • نام منبع :
    عرضۀ حدیث بر قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی احمدی نورآبادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18970
صفحه از 312
پرینت  ارسال به