شیخ کلینی در دیباچه الکافی به اختلاف اخبار اشاره کرده و با ذکر میزان‌هایی که ائمّه علیهم السلام برای برون‌رفت از بن‌بست اختلاف اخبار بیان کرده‌اند، یادآور شده که در این کتاب، روایات صحیح از صادقین علیهما السلام را گرد آورده است.^۱ شیخ صدوق یادآور شده که در این کتاب، به سان دیگر مصنّفان که هر روایتی را ذکر می‌کنند، عمل نمی‌کند؛ بلکه تنها به ذکر روایاتی می‌پردازد که به آنها فتوا می‌دهد و آنها را صحیح و حجّت بین خود و خدا می‌داند و سپس تأکید می‌کند که این روایات را از کتب مشهور که مرجع و متّکای اصحاب است، روایت کرده است.^۲

به موجب برخی گزارش‌ها، بخاری، روایات صحیح خود را از میان ششصد هزار حدیث فراهم آورد.^۳ ابو داوود، احادیث کتاب سنن خود را که چهار هزار و هشتصد حدیث است، از میان پانصد هزار حدیث گزینش کرد.^۴ مسلم، احادیث کتاب خود را که با حذف مکرّرات، چهار هزار حدیث است، از میان سیصد هزار حدیث انتخاب کرد^۵ و احمد بن حنبل، احادیث کتاب خود را که نزدیک به سی هزار حدیث است، از بیش از هفتصد هزار حدیث انتخاب کرد و الف الف حدیث‌ها را از بر ‌داشت.^۶ اگر احادیث به صورت یک هرم تصوّر شوند، رأس هرم به زمان پیامبر صلی الله علیه و آله اتّصال پیدا می‌کند و قاعده آن به سده‌های بعد.

کتاب‌ها در موضوع احادیث ساختگی

کتاب‌ها در موضوع حدیث جعلی و ضعیف، به دو دسته تألیف مستقل و ضمنی قابل تقسیم ا‌ند. تألیفات ضمنی فراوان اند و در گستره کتاب‌های تفسیری، نقد حدیث، کلامی‌ و فقهی گسترده ‌اند. برای نمونه می‌توان از تفسیر الجامع لأحکام القرآن قرطبی

پرسیدند. وی متذکّر شد که هشام بن حکم از امام صادق علیه السلام برای او نقل کرده که مغیرة بن سعید _ که از رحمت خدا دور باد _ در کتب اصحاب پدرش (امام باقر علیه السلام) احادیثی را وارد کرده که از وی صادر نشده است. یونس در ادامه متذکّر شده که در عراق شمار زیادی از اصحاب ابو جعفر(امام باقر علیه السلام) و ابو عبد الله(امام صادق علیه السلام) را دیده و از آنان و کتبشان احادیثی را شنیده و دریافت کرده است. وی این احادیث را بر ابو الحسن الرضا علیه السلام عرضه کرد و امام رضا علیه السلام شمار زیادی از آنها را که به عنوان احادیث امام صادق علیه السلام بود، انکار نمود و فرمود: ابو الخطّاب بر ابو عبد الله دروغ بست. از رحمت خدا دور باد! همچنین اصحاب ابو الخطّاب تا به امروز، احادیث برساخته را در کتب اصحاب ابو عبد الله علیه السلام وارد می‌کنند.^۱

نمونه احادیث «مختلف»

به موجب نقل ابو هریره، پیامبر صلی الله علیه و آله متذکّر شده که به زودی به اسم وی احادیث مختلفی نقل می‌شود و باید آنها را با معیار قرآن و سنّت، ارزیابی نمود.^۲ زر بن حبیش با واسطه علی بن ابی طالب از رسول الله صلی الله علیه و آله نقل کرده که فرمود: پس از من، سیصد راوی می‌آیند که از من روایت می‌کنند. آنها را با میزان قرآن ارزیابی کنید.^۳

صاحبان جوامع حدیثی به وجود احادیث برساخته و ضعیف اشاره کرده‌اند. مسلم در دیباچه کتاب صحیح ‌مسلم متذکّر شده که از گروهی از اصحاب حدیث که به وضع حدیث و تولید خبر معروف بودند، حدیث نقل نکرده است، مانند: عبد الله بن مسور ابو جعفر مدائنی، عمرو بن خالد، عبد القدّوس شامی‌، محمّد بن سعید مصلوب، غیاث بن ابراهیم، سلیمان بن عمرو، ابو داوود نخعی، عبد الله بن محرّر، یحیى بن ابى انیسه، جرّاح بن منهال ابو عطوف، عبّاد بن کثیر، حسین بن عبد الله بن ضمیره، عمر بن صهبان و... .^۴